Monika Cepil, Przeobrażenia rozplanowania wsi józefińskich na obszarze dawnej Galicji, 2023, 284 s., format B5, ISBN 978-83-67580-84-7 (druk), ISBN 978-83-67580-85-4 (wersja elektroniczna), cena 71,40 zł
Założeniem książki jest zbadanie przeobrażeń rozplanowania wsi józefińskich na obszarze zaboru austriackiego. Podczas procesu kolonizacji józefińskiej powstało 129 jednostek osadniczych. W pierwszym etapie prac przeanalizowano genezę i rozwój osadnictwa józefińskiego. Następnym etapem badań była identyfikacja inicjalnych form rozplanowania siedlisk i rozłogów wiejskich. W przeprowadzonych analizach wyodrębniono siedliska wsi józefińskich o układach jednoosiowych i wieloosiowych. Biorąc pod uwagę zróżnicowanie w obrębię rozłogów wyróżniono kompleksy zwarte i rozrzucie. Zespoły parcel składały się ze struktur jednorodnych lub niejednorodnych morfologicznie. Wytypowano trzy typy położenia działek w stosunku do zagrody: równoległe, prostopadłe oraz ukośne. W tekście wzięto pod uwagę także kwestię pierwotnej lokalizacji wybranych elementów zagospodarowania przestrzennego wsi tj. kościoły, cmentarze, szkoły, karczmy, studnie, suszarnie i piekarnie. W dalszej części książki zaprezentowano wyniki analiz nad przemianami organizacji przestrzennej wsi józefińskich, z naciskiem na przeobrażenia jakie miały miejsce po II wojnie światowej na obszarze Polski i Ukrainy. Po przeprowadzonych analizach stwierdzono, że zakres zaobserwowanych zmian przestrzennych wsi józefińskich po stronie polskiej i ukraińskiej wykazują zarówno podobieństwa jak i różnice. Dominują osiedla o układzie ulicowym, oprócz których występują pojedynczo, układy wielodrogowe (głównie na terenie dawnej Galicji Wschodniej). Nieliczne wsie zachowały swoje pierwotne rozplanowanie lub uległo ono nieznacznemu przekształceniu. Popularnym zjawiskiem jest przeobrażenie układów ulicowych jednostronnie zabudowanych w układy ulicowe dwustronnie zabudowane, następuje rozrost zabudowy w obrębie rozłogów wiejskich, wzdłuż głównej osi komunikacyjnej i przy dawnych drogach polnych. Dostrzeżono także wyraźne przekształcenia dawnych struktury rozłogów w układach wielkoblokowych we wsiach leżących na terenie Ukrainy. W niewielu przypadkach doszło ponadto do całkowitego zaniku wsi. Zakres przeobrażeń osadniczych jest współcześnie większy na terenach znajdujących się w strefie oddziaływania miast. Ogromnym przemianom ulega zabudowa i sposób zagospodarowania przestrzennego. Układy ruralistyczne, oddalone od większych miast zachowały natomiast więcej cech pierwotnego rozplanowania.