Historia – Katalog publikacji nr 2

Lidia Michalska-Bracha, Między pamięcią a historiografią. Lwowskie debaty o powstaniu styczniowym (1864-1939), 2011, 406 s., format B5, ISBN 798-83-7133-462-7, cena 49,35 zł

Tematyka pracy dotyczy charakterystyki i kierunków rozwoju badań historycznych nad powstaniem styczniowym w polskiej historiografii do 1939 r. Punktem odniesienia w przyjętych rozważaniach stał się ośrodek lwowski i jego znaczenie w badaniach nad powstaniem 1863 r. Problematyka ta stała się w omawianym okresie przedmiotem zainteresowania przedstawicieli wielu lwowskich środowisk: profesjonalnych historyków, miłośników przeszłości, muzealników, archiwistów, ale przede wszystkim samych uczestników wydarzeń 1863-1864 r. Z tego względu istotną część pracy poświęcono charakterystyce lwowskiego środowiska weteranów 1863 r., dla którego spór o ocenę powstania styczniowego stał się punktem odniesienia w formułowanych poglądach politycznych, wypowiedziach publicystycznych i historycznych. Ze środowiskiem weteranów 1863 r. wiąże się rozwój niezwykle płodnej we Lwowie literatury pamiętnikarskiej, wspomnieniowej, publicystyki historycznej, ale również inicjatywy gromadzenia źródeł i kolekcjonowania pamiątek z okresu powstania styczniowego. W pracy omówniono więc m.in. zainteresowania badawcze i piśmiennictwo historyczne Adama Szelągowskiego, Józefa Kajetana Janowskiego, Bronisława Szwarce, Marii Bruchnalskiej, Józefa Białyni-Chołodeckiego.

W takim ujęciu przedmiotem analiz stały się różne formy i przejawy refleksji historycznej o powstaniu styczniowym, zagadnienie metaforyczności historycznego piśmiennictwa, ale także niezwykle istotne funkcje historycznego przekazu. W konsekwencji uwagę skierowano również na funkcje historycznej narracji alternatywnej dla tradycyjnej formy  tekstowego obrazu przeszłości, odwołując się do obecnej we współczesnym dyskursie historiograficznym koncepcji „powrotu do rzeczy”. Proces konstytuowania się historiografii powstania styczniowego w okresie do 1939 r. przedstawiony został w szerszym kontekście rozważań dotyczących socjologii nauki historycznej i propozycji badawczych współczesnej teorii historii.

W pracy wykorzystano materiały rękopiśmienne znajdujące się w zbiorach archiwów i bibliotek lwowskich (Państwowe Historyczne Archiwum Ukrainy; Państwowe Archiwum Obwodowe; Biblioteka Naukowa im. W. Stefanyka; Biblioteka Uniwersytecka). Podstawę źródłowa poszerzono o zbiory Biblioteki Polskiej w Paryżu.

Lidia Michalska-Bracha, Marek Przeniosło (red.), Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały, t. 2, 2009, 200 s., format B5, ISBN 978-83-7133-335-4, cena 29,40 zł

Niniejszy zbiór studiów i materiałów historycznych jest kolejnym tomem, jaki ukazuje się w serii zatytułowanej Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Zaprezentowane w tym tomie rozprawy i materiały poświęcone zostały dziejom dziewiętnastowiecznego Lwowa, widzianym przez pryzmat biografii i losów przedstawicieli lwowskich środowisk intelektualnych, stowarzyszeń społecznych, instytucji kulturalnych i naukowych oraz organizacji społecznych. Wydawnictwo wpisuje się tym samym w szerszy nurt podejmowanych we współczesnej historiografii badań nad dziejami Lwowa w XIX-XX stuleciu. Zbiór dziesięciu rozpraw otwiera artykuł omawiający sylwetkę niezwykle zasłużonego dla Lwowskiego środowiska naukowego i kulturalnego Henryka Lubomirskiego (1777-1850), współtwórcy Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. Z dziejami dziewiętnastowiecznego Lwowa związane jest również nazwisko Franciszka Rawity-Gawrońskiego (1846-1930), uczestnika powstania styczniowego, publicysty, literata i historyka. Odrębnym zagadnieniem podjętym w niniejszym wydawnictwie są studia nad tematyką kobiecą, dotyczącą karier zawodowych lekarek wykształconych w okresie 1900-1918 na Uniwersytecie Wiedeńskim. W wymienionej rozprawie pojawiają się więc sylwetki biograficzne kobiet, zarówno urodzonych we Lwowie, jak i tych które związały z tym miastem dalszą karierę zawodową, m.in. Flory Ogórek-Pankowej i Zofii Czeżowskiej. Tematem kolejnych rozpraw w niniejszym tomie jest lwowskie środowisko uniwersyteckie. Ze środowiskiem tym był mocno związany od 1891 r. Bolesław Mańkowski (1852-1921), wybitny psycholog i pedagog. Nie mniej interesującą problematykę podjęto w artykule dotyczącym charakterystyki lwowskich stowarzyszeń kolarskich w dobie autonomii. Autor tego tekstu, zestawił wykaz osiemnastu organizacji zrzeszających lwowskich kolarzy w okresie do 1914 r. Tematyka artystyczno-kulturalna stała się przedmiotem analiz tekstu, którego bohaterem jest Jan Matejko – artysta, prezentujący w lwowskich salonach wystawienniczych swoje najwybitniejsze dzieła. Odrębną grupę publikacji w niniejszym wydawnictwie stanowią materiały źródłowe pochodzące ze zbiorów lwowskich archiwów i bibliotek. Kontynuacją odjętej w tym tomie problematyki jest wydany równocześnie zbiór rozpraw i materiałówZnani i nieznani międzywojennego Lwowa.

Lidia Michalska-Bracha, Marek Przeniosło (red.), Znani i nieznani międzywojennego Lwowa. Studia i materiały, t. 2, 2009, 228 s., format B5, ISBN 978-83-7133-442-9, cena 31,50 zł

Publikacja stanowi kontynuację wydanego w 2007 r. studiów i materiałów historycznych poświęconych dziejom Lwowa i jego mieszkańców w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Przedmiotem niniejszego opracowania są losy zbiorowe i indywidualne przedstawicieli lwowskiego życia politycznego, społecznego, naukowego i kulturalnego w okresie II Rzeczypospolitej. Autorami zamieszczonych w tomie studiów i materiałów są przedstawiciele róznych ośrodków naukowych w kraju i na Ukrainie, dla których tematyka lwowska stała się przedmiotem szerszych zainteresowań badawczych. Wśród zadeklarowanych artykułów znajdują się m.in. studia poświęcone lwowskim działaczom politycznym i gospodarczym, środowisku matematycznemu Politechniki Lwowskiej, artystom lwowskiego teatru oraz lwowskim historykom.

.

.

Lidia Michalska-Bracha i Małgorzata Przeniosło (red.), Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały, t. 3, 2013, 218 s., format B5, ISBN 978-83-7133-546-4, cena 25,20 zł

Spis treści

• Wstęp, s. 7

  Studia

  • Agnieszka Kawalec, Ludwik Księżopolski a proces karny we Lwowie w latach 1834-1836, s. 13
  • Maria Agnieszka Dutkowska, August Bielowski (1806-1876) – wydawca Monumenta Poloniae Historica i jego współpracownicy, s. 31
  • Teresa Mazepa, Muzycy austriaccy w dziewiętnastowiecznym Lwowie: Franciszek Ksawery Wolfgang Mozart – u źródeł dziewiętnastowiecznego szkolnictwa muzycznego we Lwowie, s. 53
  • Teresa Mazepa, Johann Ruckgaber oraz inni „dyrektorzy muzyki” lwowskich Towarzystw Muzycznych w pierwszej połowie XIX stulecia, s. 63
  • Kinga Fink, W muzycznym kręgu salonu Wildów we Lwowie, s. 79
  • Emil Noiński, Lwowski okres w biografii generała Antoniego Jeziorańskiego (1821-1882), s. 89
  • Jacek Magdoń, Andrzej Galica we Lwowie – początki działalności społeczno-politycznej i niepodległościowej w latach 1898-1900, s. 103
  • Paweł Polak, Bronisław Biegeleisen – zapomniany lwowski inżynier i filozof (szkic działalności do wybuchu I wojny światowej), s. 123
  • Małgorzata Przeniosło, Józef Puzyna – matematyk, rektor Uniwersytetu we Lwowie (1856-1919), s. 133
  • Lidia Michalska-Bracha, Organizatorzy obchodów rocznic powstań narodowych w latach osiemdziesiątych XIX stulecia we Lwowie, s. 143
  • Paweł Sierżęga, Konstytucja 3 maja w świetle galicyjskich wydawnictw okolicznościowych 1891 roku, s. 157
  • Mirosława Bednarzak-Libera, Lwowskie koła Towarzystwa Szkoły Ludowej i ich działalność w latach 1891-1918, s. 175

    Materiały

    • Jerzy Z. Pająk, Polacy we Lwowie wobec Aktu 5 listopada 1916 roku (Raporty Dyrektora Policji we Lwowie Józefa Reinlendera do Namiestnictwa Galicyjskiego), s. 201

Lidia Michalska-Bracha, Małgorzata Przeniosło (red.),Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały, t. 4, 2014, 234 s., format B5, ISBN 978-83-7133-607-2, cena 25,20 zł

Spis treści

• Wstęp, s. 7STUDIA
• Kazimierz Karolczak, Maurycy Dzieduszycki (1813-1877), zastępca kuratora Zakładu Naukowego imienia Ossolińskich we Lwowie, pisarz, historyk, s. 11
• Emil Noiński, Lwowskie uroczystości pogrzebowe generała Antoniego Jeziorańskiego (1821-1882) i pamięć o nim w świetle prasy galicyjskiej, s. 29
• Lidia Michalska-Bracha, Powstanie i pierwszy okres działalności lwowskiej Komisji Wykonawczej Towarzystwa Opieki Weteranów Żołnierzy Polskich z roku 1831, s. 43
• Danuta Kozieł, Początki domu nazaretanek we Lwowie na podstawie najstarszej kroniki domowej (1892-1893), s. 51
• Kamila Cybulska, Wiktoria Niedziałkowska i jej zakłady wychowawcze we Lwowie, s. 65
• Joanna Bocheńska, Lidia Michalska-Bracha, Rygobert Bocheński (1846-1926). Nieznana biografia lwowianina w świetle rodzinnych relacji i archiwaliów lwowskich, s. 87
• Łukasz Tomasz Sroka, Żydzi w Radzie Miasta Lwowa w okresie autonomii galicyjskiej 1870-1914, s. 97
• Tomasz Kargol, Znani i nieznani członkowie lwowskiej Izby Handlowej i Przemysłowej z lat 1850-1918, s. 115
• Damian Szymczak, Między Wiedniem, Lwowem a Siemianówką. Dawid Abrahamowicz w życiu polityczno-społecznym Galicji i monarchii habsburskiej, s. 131
• Aleksandra Gotlib, Początki działalności Związku Równouprawnienia Kobiet we Lwowie w świetle prasy lwowskiej, s. 157
• Jerzy Z. Pająk, Działalność Ligi Kobiet Galicji i Śląska we Lwowie (1915-1918), s. 171
• Małgorzata Przeniosło, Polskie organizacje samopomocy społecznej we Lwowie w latach I wojny światowej, s. 193MATERIAŁY
• Agnieszka Kawalec, Listy Augusta Bielowskiego do żon: Korduli i Justyny Bielowskich, s. 207
• Małgorzata Przeniosło, Marek Przeniosło, Spuścizna pamiętnikarska Benedykta Dybowskiego (1833-1930) – zesłańca i badacza Syberii, profesora Uniwersytetu Lwowskiego, s. 223

Lidia Michalska-Bracha, Małgorzata Przeniosło (red.), Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały, t. 5, 2017, 198 s., format B5, ISBN 978-83-7133-705-5, cena 27,30  zł

Spis treści

Wstęp, s.7

Damian Szymczak, Ze Lwowa do Wiednia i z powrotem. Wokół kariery Filipa Zaleskiego, s. 9

Mariusz Nowak, Henryk Lisicki(1839-1899) – pisarz historyczny, publicysta i recenzent „Kwartalnika Historycznego”, s. 29

Kamila Cybulska, Roman Gostkowski – uczony europejskiej miary, s. 43

Emil Noiński, W służbie Melpomeny i pamięci powstania styczniowego. Rzecz o Edwardzie Webersfeldzie (1845-1918), s.71

Lidia Michalska-Bracha, Stanisław Piotr Osiecimski (1841-1921) – zapomniany weteran 1863 roku, s. 85

Robert Kotowski, Henryka Sienkiewicza związki ze Lwowem, s. 93

Beata Utkowska, Jan Kasprowicz (1860-1926) – lwowska stabilizacja bez poetyckich konsekwencji, s. 105

Maciej K. Cichoń, Lwowski węzeł kolejowy w latach 1861-1914, s. 119

Aleksandra Lubczyńska, „Na Ziemi Naszej. Dodatek naukowo-literacki »Kuriera Lwowskiego«”(1909-1912) – pismo, jego tematyka i autorzy, s. 147

Małgorzata Przeniosło, Katedra Chorób Wewnętrznych na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego 1897-1919, s. 169

Tomasz Kargol, Lwów jako składnik mitu galicyjskiego we współczesnej literaturze polskiej, s. 177

Lidia Michalska-Bracha, Małgorzata Przeniosło (red.), Znani i nieznani międzywojennego Lwowa. Studia i materiały, t. 5, 2017, 198 s., format B5, ISBN 978-83-7133-705-5, cena 23,10  zł

Spis treści

Wstęp, s. 7

STUDIA

Barbara Zbroińska, Ścieżka kariery akademickiej profesora Stanisława Głąbińskiego, s. 11

Marzena Marczewska, Zdzisław Stieber (1903-1980), s. 35

Grażyna Legutko, „Europejczyk w każdym calu” – sylwetka Edwarda Porębowicza, s. 49

Alicja Gałczyńska, Jerzy Manteuffel, właśc. Jerzy Ryszard Juliusz Manteuffel-Szoege (1900-1954), s.67

Teresa Dalecka, Małgorzata Przeniosło, Między Lwowem a Wilnem – droga naukowa Kazimierza Kolbuszewskiego, s. 83

Stanisław Cygan, Profesor doktor habilitowany Henryk Ułaszyn (19 stycznia 1874 – 22 maja 1956). Z Kopiowatej na katedry trzech polskich uniwersytetów, s. 95

Lidia Michalska-Bracha, Bohdan Janusz (1887-1930). Rzecz o polsko-ukraińskim miłośniku przeszłości i zabytków Lwowa, s. 113

Adam Massalski, Lwowskie wątki kieleckiej rodziny Massalskich w pierwszej połowie XX wieku, s. 127

Roman Holyk, Lwów, kobieta i przestępstwo: „sprawa Gorgonowej” w ujęciu medialnym i literackim, s.141

MATERIAŁY

Małgorzata Przeniosło, Akta personalne profesorów Uniwersytetu Jana Kazimierza z okresu międzywojennego w zbiorach Archiwum Obwodowego we Lwowie, s.157

Joanna Piętkowska, Spuścizny profesorów lwowskich w zasobie Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego – wybrane przykłady, s. 167

Lidia Michalska–Bracha, Marek Przeniosło, Beata Wojciechowska (red), Historia magistra vitae est …. Studia z dziejów społeczno-politycznych, gospodarczych i kulturalnych. Księga jubileuszowa dedykowana prof. zw. dr. hab. Wiesławowi Cabanowi z okazji 45-lecia pracy naukowej, 2016, 386 s., format B5, ISBN 978-83-7133-673-7, cena 56,70 zł

Spis treści

Przedmowa, s. 9

Bibliografia prac Profesora Wiesława Cabana. Uzupełnienie za lata
2011-2016, s. 11

Lucyna Kostuch, „Ci, którzy się na tym znają…” Znawcy zwierząt
w starożytnej Grecji, s. 17

Beata Wojciechowska, De medicamentis ex animalibus w Speculum
naturale Wincentego z Beauvais (1194-1264) , s. 29

Krzysztof Bracha, Dekalog w kaznodziejstwie polskim późnego
średniowiecza. Sermo de praeceptis z rękopisu Biblioteki Narodowej
w Warszawie z XV wieku, s. 39

Katarzyna Justyniarska-Chojak, Książki w mieszczańskich
inwentarzach pośmiertnych z terenu Małopolski (XVI-XVII wiek), s. 57

Szymon Kazusek, Od Kresów Wschodnich do rubieży zachodnich. Kilka
uwag o funkcjonowaniu systemu celnego w Polsce XVI wieku, s. 67

Jacek Pielas, Decyzje i czynności opiekunów Władysława Dominika
Zasławskiego-Ostrogskiego w świetle postanowień zjazdu tutorów
z sierpnia 1626 roku. Z badań nad praktyką opieki nad nieletnimi
w środowisku szlachty koronnej w dobie staropolskiej, s. 85

Waldemar Kowalski, Na cóż plewić? Wacław Potocki
o kaznodziejstwie swych czasów, s. 99

Jerzy Szczepański, Generał Jan Baptysta Komarzewski i kopalnie
Miedzianej Góry, s. 109

Katarzyna Ryszewska, Michał Grabowski (1804-1863) jako pionier
polskiej archeologii na Ukrainie, s. 121

Mariusz Nowak, „Romantyczny zryw serca” czy program
polsko-rosyjskiej ugody politycznej? O potrzebie reinterpretacji
Listu szlachcica polskiego do ks. Metternicha Aleksandra
Wielopolskiego, s. 131

Dominika Burdzy, O wypadkach zaszłych w mieście Sandomierzu.
Dominikanie z klasztoru przy kościele św. Jakuba w przededniu
powstania styczniowego, s. 139

Jacek Legieć, Aleksandra Giejnsa plan wskrzeszenia niepodległej Polski
po powstaniu styczniowym, s. 151

Lidia Michalska-Bracha, Mateusz Gralewski o roli postyczniowej
emigracji, o Galicji i o sobie samym w listach do przyjaciół
z lat 1871-1892, s. 167

Barbara Szabat, Żydzi w guberni kieleckiej według Pierwszego
powszechnego spisu ludności Cesarstwa Rosyjskiego z 1897 roku , s. 183

Stanisław Wiech, Młodość i pierwsze lata służby warszawskiego
generała-gubernatora Iosifa Hurki, s. 203

Marta Pieniążek-Samek, Piotra Nizińskiego portrety biskupów
kieleckich, s. 219

Jerzy Z. Pająk, Krakowski Biskupi Komitet Pomocy dla dotkniętych
klęską wojny (1915-1918), s. 227

Marek Przeniosło, Członkowie Polskiej Komisji Likwidacyjnej
i Tymczasowego Komitetu Rządzącego – dwóch ośrodków władzy
polskiej w Galicji (1918-1919), s. 247

Józef Smoliński, Amerykańscy piloci w walce o południowo-wschodnie
kresy (1919-1920), s. 257

Regina Renz, Z życia kulturalnego miasteczek międzywojennej
Kielecczyzny, s. 267

Edyta Majcher-Ociesa, Realizacja rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej z 21 czerwca 1932 roku o ograniczeniu
nadmiernych wynagrodzeń w przedsiębiorstwach na przykładzie
województwa kieleckiego, s. 279

Hanna Wójcik-Łagan, Powstanie styczniowe – paradygmat
świadomości historycznej młodych Polaków na przykładzie jednego
podręcznika do historii z lat trzydziestych XX wieku, s. 289

Mieczysław B. Markowski, Rejon A (Kielecki) Centralnego Okręgu
Przemysłowego na łamach „Gazety Kieleckiej” (1937-1939), s. 299

Jerzy Gapys, Działalność dobroczynna ziemiaństwa na terenie dystryktu
krakowskiego 1939-1945. Kierunki, formy i zakres, s. 309

Anita Młynarczyk-Tomczyk, „Bohaterowie powstania styczniowego
sto lat później” – pokłosie setnej rocznicy wydarzeń
z lat 1863–1864 w wybranych aspektach, s. 335

Ryszard Gryz, Milenijne „kontrimprezy”. Władze Polskiej
Rzeczpospolitej Ludowej wobec obchodów Sacrum Poloniae
Millennium, s. 349

Włodzimierz Batóg, Strajk na Uniwersytecie Harvarda jako model
studenckiego protestu politycznego w latach sześćdziesiątych
XX wieku, s. 367

Sylwia Konarska-Zimnicka, Mariaż historii z socjologią,
czyli subiektywne rozważania nad sentencją Historia magistra
vitae est , s. 37

.

Grzegorz Miernik, „My” i „Oni”. Społeczeństwo Kielecczyzny i stalinowski system władzy, 2007, 412 s., format B5, ISBN 978-83-7133-348-4, cena 47,25 zł

Celem pracy jest ukazanie funkcjonowania władzy i społeczeństwa, z uwzględnieniem wzajemnych relacji na poziomie lokalnym w okresie stalinowskim. W monografii przedstawione są mechanizmy i instrumenty rządzenia, analiza składu aparatu władzy, system nomenklatury kadr. Ukazano zmienność podziałów administracyjnych, liczebność i przeobrażenia składu społeczno-zawodowego ludności województwa kieleckiego w latach 1948-1956. na wielu konkretnych przykładach przedstawiono jak przebiegały procesy codziennego przystosowania i oporu społecznego. W poszczególnych rozdziałach podjęto następujące problemy:

– społeczeństwo wobec instytucji administracji i władzy;

– chłopi wobec polityki rolnej – konflikty i współdziałanie;

– robotnicy, a stalinowska koncepcja „narzuconej industrializacji”;

– Kościół i instytucje propagandy komunistycznej;

– Instytucje oświaty, kultury i wypoczynku;

– Kobiety, młodzież a stalinizm;

– Materialne warunki bytu ludności;

– Uczestnictwo w polityce (np. udział w imprezach masowych i ich teatralizacja, analiza liczebności partii, rytuał zebrań itp.).

Rezultatem analiz jest ukazanie skali oporu, przystosowania i akceptacji stalinizmu. W świetle przeprowadzonych badań starano się udzielić odpowiedzi na pytanie: czy Polska była państwem totalitarnym, czy społeczeństwo potrafiło przeciwstawić się stalinowskiemu projektowi władzy.

Grzegorz Miernik (red.), Polacy wobec PRL. Strategie przystosowawcze, 2004, 224 s., format B5, ISBN 83-7133-86006-68-4, cena 9,45 zł

W dotychczasowych badaniach nad dziejami PRL zdecydowanie największą uwagę historyków przyciągały niezwykle ważne problemy polityczne, system zależności od ZSRR, kwestie funkcjonowania aparatu represji. Ważnym nurtem rozważań były również stosunki między władzami partyjno-państwowymi i kościelnymi. O wiele trudniej znaleźć oparte na obszernej bazie źródłowej studia dotyczące świadomości, postaw i zachowań społecznych Polaków wobec nowej rzeczywistości kształtowanej przez komunistów po 1945 r. Nie znaczy to, że takich prac nie ma. Stosunkowo dużo wiemy o różnych formach oporu społecznego, zwłaszcza w latach 1944/45-1956. Przedmiotem poważnych monografii stały się strajki robotnicze, opór antykolektywizacyjny wsi, konflikty na tle religijnym, w tym związane z ateizacją wychowania i oświaty. Opór był bez wątpienia ważnym wyznacznikiem postaw i zachowań społecznych, ale nie jedynym. PRL-owska codzienność zmuszała do kompromisów, szukania różnych „nisz”, w których można było „czuć się sobą”. Jeżeli zachowania i postawy Polaków tworzyły wówczas kontinuum między oporem a przystosowaniem, to warto przedmiotem dociekań uczynić te drugie. Przytoczone wyżej powody zachęcały do naukowej refleksji. Konferencja „Polacy wobec PRL – strategie przystosowawcze” zorganizowana została przez Kieleckie Towarzystwo Naukowe i Instytut Historii Akademii Świętokrzyskiej 4 grudnia 2002 r. Do rąk Czytelników oddajemy nie tylko referaty wygłoszone w czasie konferencji, ale również te, które, nie zostały wygłoszone przez autorów z przyczyn obiektywnych. Wyniki badań przedstawione przez referentów reprezentujących kilka ośrodków naukowych (Bydgoszcz, Kraków, Szczecin, Toruń, Warszawa, Kielce) stały się podstawą ciekawej debaty intelektualnej. Publikowane teksty przedstawiają aktualny stan badań nad historią społeczną PRL. Należy mieć nadzieję, że udało się przedstawić niektóre wypracowane przez społeczeństwo procedury „oswajania” wrogiej, bo narzuconej z zewnątrz rzeczywistości. Okazuje się, że różnego rodzaju strategie przystosowawcze polegały najczęściej na wyborze tzw. mniejszego zła. Wnioski formułowane przez autorów referatów i w czasie dyskusji nie potwierdzają dychotomicznego podziału na „złą” władzę i „dobre” społeczeństwo.

Grzegorz Miernik (red.), Z dziejów oręża polskiego  w XX wieku, 2017, 348 s., format B5, ISBN 978-83-7133-704-8, cena 46,20 zł

 Praca jest  zbiorem artykułów i przyczynków podejmujących w szerokim ujęciu  problemowym dzieje oręża polskiego w XX wieku. Autorami są zarówno osoby o ugruntowanej pozycji naukowej jak też badacze rozpoczynający swoją karierę. Praca zawiera przyczyniające się do poprawy stanu badań a tym samym poszerzenia  wiedzy, wskazanie  możliwości wykorzystania w badaniach nad historią polskiej wojskowości  nowych źródeł lub innej  interpretacji tych znanych. Tematami przewodnimi zbioru są zagadnienia związane  z dziejami oręża polskiego w XX wieku, a szczególnie działaniami polskich formacji zbrojnych w II wojnie światowej, losami kadry dowódczej i żołnierzy polskich po II wojnie światowej.

Spis treści

Przedmowa, s. 7

Tabula Gratulatoria dla Profesora Józefa Smolińskiego, s. 11

Jerzy Zalewski, Badania historyczne wymagają oglądu wielu poziomów
wyznaczników, s. 13

Andrzej Chmielarz, Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Zbigniew Wawer

Historiografia i postulaty badawcze dotyczące wojskowości polskiej w zakresie badań nad II wojną światową(zarys problematyki) s. 27

Jacek Legieć,  Obraz wojny rosyjsko-japońskiej w listach żołnierzy z Królestwa
Polskiego, s. 65

Hanna Wójcik-Łagan,  Dlaczego nikt inny? Józef Piłsudski doskonałym bohaterem
narodowym dla młodych Polaków w latach 30. xx wieku,  s. 83

Michał Trubas, Dowódcy płockiego garnizonu Wojska Polskiego z lat 1929-1949 , s. 95

Mariusz Nowak, Obrona operacyjna w rozważaniach ppłk. dypl. Stefana Mossora
(okres międzywojenny), s. 111

Stanisław Maksimiec, Ocena działań Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej
we wrześniu 1939 roku,  s. 123

Wojciech Włodarkiewicz, Działania bojowe 11. Karpackiej Dywizji Piechoty w kampanii
polskiej 1939 roku, s. 135

Lech Wyszczelski, Okoliczności objęcia przez generała Władysława Sikorskiego
kierownictwa nad Wojskiem Polskim w 1939 roku i jego pierwsze decyzje, s. 151

Tadeusz Panecki, Sprawy polskie w państwie Vichy (lipiec–grudzień 1940 roku), s. 163

Janusz Zuziak, Powstanie i początkowy okres funkcjonowania Obozu
im. Tadeusza Kościuszki w Owen Sound w Kanadzie, s. 177

Stefan Józef Pastuszka, Liryka religijna żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w czasie
II wojny światowej, s. 197

Henryk Stańczyk, Wielkie operacje strategiczne kończące II wojnę światową
w Europie. wyścig do Berlina 1944-1945, s. 209

Jakub Żak, Z ziemi włoskiej do Albionu. Transport żołnierzy 2. Korpusu
Polskiego do Wielkiej Brytanii w świetle źródeł pamiętnikarskich i prasy emigracyjnej, s. 225

Tadeusz Kmiecik, Represje Informacji Wojskowej wobec żołnierzy Armii
Krajowej w czasie II wojny światowej, s. 241

Paweł Gotowiecki, Kresowe odniesienia żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych
na Zachodzie oraz emigracyjnych środowisk kombatanckich, s. 257

Jurij Makar, Witalij Makar, Ukraińcy i Polacy w mozaice kanadyjskiej: spojrzenie
retrospektywne, s.  267

Ryszard Gryz, Księdza majora Michała Zawadzkiego udział w sporze o kościół
garnizonowy w Kielcach (1945-1947) na podstawie jego kronikarskich zapisków,  s. 279

Radosław Gil, Działalność naukowo-dydaktyczna oficerów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w Akademii Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, s. 297

Jan Sarniak, Dyslokacja i status prawny baz Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej na Pomorzu Zachodnim w 1956 roku, s. 307

Michał Klimecki, Lokalny separatyzm i aneksja Krymu przez Rosję. Doświadczenia Unii Europejskiej, Polski i Ukrainy, s. 327

Grzegorz Miernik, Anita Młynarczyk Tomczyk red., Transformacja systemowa w Polsce z przełomu lat 80. i 90. XX wieku. Wybrane konteksty, 2023, 246 s., format B5, ISBN 978-83-67580-75-5 (druk), 978-83-67580-76-2 (wersja elektroniczna), cena 58,80 zł

Publikacja objęła refleksją naukową początkowy okres transformacji. Lata 1989–1993 to kluczowy w dziejach Polski moment odchodzenia od systemu centralnie kierowanego ku gospodarce rynkowej. Przeobrażenia dokonywały się nie tylko w gospodarce, lecz także na scenie politycznej. Wielkie zmiany nastąpiły w codziennym życiu obywateli i choć generalnie były pozytywne, to w ujęciu oddolnym nie były oceniane dobrze. Niektóre z ważkich przemian udało się w niniejszym tomie wskazać.

Dziewięć tekstów, które złożyły się na książkę, objęły swym zakresem szerokie spektrum problemów. Autorzy zaprezentowali wyniki badań na poziomie makrospołecznym (np. aktywność Kościoła katolickiego w Polsce), mezospołecznym (np. sytuacja przemysłu motoryzacyjnego, sytuacja PGR-ów) i mikrospołecznym (np. likwidacja monumentów upamiętniających Armię Czerwoną w Kielcach, sytuacja nieruchomości zabytkowych na Dolnym Śląsku).

Książka adresowana jest do szerokiego grona odbiorców. Poza historykami i politologami mogą się nią zainteresować czytelnicy niezwiązani zawodowo z działalnością naukową, a chcący zgłębić wiedzę dotyczącą tego ważnego okresu w najnowszych dziejach Polski.

Spis treści

Wprowadzenie . . . .. . 7

Sławomir Kamosiński

Rewolucja godności. Eksplozja przedsiębiorczości w Polsce w latach 1989–1993 . . . . . . 13

Ryszard Gryz

Kościół w Polsce w dobie transformacji (1988–1993) . . . . 37

Dariusz Jarosz

Transformacja systemowa w Polsce: ZUS-owski punkt widzenia (1989–1992) . . . . . . . . 63

Grzegorz Miernik

Entuzjazm i rozczarowanie. Skargi, protesty, prośby, apele – początki transformacji w listach do rządu . . . .. . 87

Małgorzata Machałek

Koniec PGR-ów. Geneza i skutki likwidacji państwowego sektora rolnego w Polsce w 1991 roku . . . . . .. . . 127

Adriana Merta-Staszczak

Nieruchomości zabytkowe w procesie transformacji ustrojowej ze szczególnym uwzględnieniem Dolnego Śląska . . . . .  . . . 147

Izabela Skórzyńska

Ujarzmianie ciała pomnika, czyli performatywny koniec komunizmu . . . . . . .. . . 169

Anita Młynarczyk-Tomczyk

Narzucona sława – monumenty upamiętniające Armię Czerwoną. Studium przypadku dekomunizacji przestrzeni publicznej Kielc . . . . . . 195

Hubert Wilk

W poszukiwaniu nowych dróg. Polska motoryzacja indywidualna w pierwszych latach po upadku PRL . . . . . .. . 227

Podsumowanie . . .. . . 245

Anita Młynarczyk-Tomczyk, Między kontynuacją a zmianą. Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie nauczycieli historii szkół podstawowych w latach 1944-1961, 2015, 270 s., format B5, ISBN 978-83-7133-620-1, cena 29,40 zł

Początkową cezurę książki wyznacza koniec II wojny światowej i podjęta wówczas reorganizacja szkolnictwa. Cezura końcowa związana jest z reformą organizacyjno-programową, którą wprowadzono do szkół wszystkich typów, również nauczycielskich, Ustawą z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania. W publikacji przyjęto chronologiczno-problemowy porządek rozważań. W pierwszym rozdziale przedstawiono zarys struktury organizacyjnej i ideowo-wychowawczej szkolnictwa wszystkich szczebli, w tym nauczycielskiego, funkcjonującego w latach 1944-1961. W drugim zaprezentowano profil kształcenia historycznego w „starych”, mających przedwojenną tradycję, oraz „nowych” zakładach kształcenia nauczycieli. Trzeci rozdział traktuje o doraźnych formach kształcenia kandydatów na nauczycieli szkół powszechnych/podstawowych, z uwzględnieniem przygotowania rzeczowego i metodycznego w zakresie historii. Rozdział czwarty dotyczy form dokształcania czynnych niewykwalifikowanych nauczycieli, takich jak kursy, licea pedagogiczne dla dorosłych i korespondencyjne czy rejonowe komisje kształcenia nauczycieli niewykwalifikowanych. Tu przedmiotem rozważań był zakres przygotowania historycznego i historyczno-metodycznego. W rozdziale piątym, omawiającym system dokształcania czynnych kwalifikowanych nauczycieli historii, „zderzono” posiadające tradycje międzywojenne wyższe kursy nauczycielskie (WKN, państwowe i związkowe) i instytuty pedagogiczne Związku Nauczycielstwa Polskiego (IP ZNP) z powojennymi rozwiązaniami: zaocznymi, wieczorowymi i eksternistycznymi studiami nauczycielskimi. Ostatni rozdział prezentuje formy doskonalenia, w których uczestniczyli nauczyciele historii. Omówiono tu możliwości podnoszenia przez nich wiedzy specjalistycznej oraz charakterystyczne dla okresu „szturmu ideologicznego” masowe doskonalenia ideologiczne.

Anita Młynarczyk-Tomczyk, „Wielka lekcja historii”. Prezentacja Tysiąclecia Polski poprzez wystawy w latach 1960–1966/67, 2022, 340 s., format B5, ISBN 978-83-7133-937-0, cena  67,20 zł

Ukazana w książce: „Wielka lekcja historii”. Prezentacja Tysiąclecia Polski poprzez wystawy w latach 1960-1966/67, „Wielka lekcja historii” to nie tylko historia obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego (1960-1966/67), ale także historia rozwoju polskiej kultury  historycznej odniesiona  do twórczego potencjału ludzkiego i instytucjonalnego zaplecza,  dzięki któremu możliwe stało się umasowienie i popularyzacja wiedzy historycznej, na  niespotykaną dotąd skalę i często na dobrym poziomie. Należy jednak pamiętać, iż sukces modernizacyjny polskich instytucji kultury historycznej osiągnięty w okresie obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego miał swoją, ciemną stronę. Ogólnonarodowe uroczystości niosły bowiem ogromny ładunek perswazyjny, służący kształtowaniu socjalistycznej świadomości i pamięci historycznej, zgodnie z wytycznymi władzy.

W związku z Tysiącleciem Państwa Polskiego archeolodzy i historycy rozpoczęli, nie bez cesji na rzecz PZPR, szeroką akcję upowszechniającą, w której wykorzystali niemal wszystkie środki stojące do ich dyspozycji. Ogromną rolę w tym zakresie spełniły wystawy, jako forma przekazu historycznego. Nie bez powodu ekspozycje stały się dominujące w działalności muzeów, archiwów, a nawet bibliotek. Wystawy stanowiły i nadal stanowią ważny przekaźnik wiedzy, a dodatkowo każdy utwór wystawowy, bez względu na swoją treść, łączy w sobie elementy architektoniczne, plastyczne i językowe. Dlatego ekspozycje, jako forma przekazu, świetnie spełniały się i nadal spełniają się w roli, dostępnego dla wszystkich, środka popularyzacji historii, narzędzia popularyzacji myśli naukowej i skutecznego środka kształtowania świadomości społecznej. Nic więc dziwnego, że wszystkie punkty obchodów milenijnych: 1000. rocznica wstąpienia Polski na widownię dziejową; 550. rocznica bitwy pod Grunwaldem; rocznice związane z walką naro­dowo-wyzwoleńczą narodu polskiego, ze szczególnym uwzględnieniem powstania styczniowego; 600. lecie Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz 20. lecie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, znalazły odzwierciedlenie na wystawach. Popularne też były wystawy retrospektywne, obejmujące swym zakresie 1000-letnie dzieje narodu i państwa polskiego. Wystawy milenijne charakteryzowały się wysokim poziomem merytorycznym i dydaktycznym, ale też silnym obciążeniem ideowym, zwłaszcza te dotyczące współczesności.

Anita Młynarczyk-Tomczyk, W kręgu polityki, nauki i popularyzacji. Obchody „Polskiego Tysiąclecia” 1957-1966/67, 2019, 664 s., ISBN 978-83-7133-736-9, 978-83-60777-79-4 cena 87,15 zł

Polskie Tysiąclecie to tytuł uchwały Komitetu Przygotowawczego Obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego, która została zaakceptowana na posiedzeniu Rady Państwa w dniu 12 lutego 1960 r. W odpowiedzi na zainicjowaną w 1957 r. przez Kościół katolicki Wielką Nowennę przed Tysiącleciem Chrztu Polski (1966) władza państwowa na początku 1958 r. ogłosiła konkurencyjne uroczystości Tysiąclecia Państwa Polskiego (1960-1966). W obchody wpisano następujące punkty: 1000-lecie wstąpienia Polski na widownię dziejową; 550. rocznicę bitwy pod Grunwaldem; 600-lecie Uniwersytetu Jagiellońskiego; Rocznice związane z walką narodowowyzwoleńczą narodu polskiego oraz 20-lecie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Realizację ostatniego punktu zaplanowano na lata 1964-1965. Rok 1966 miał stanowić zakończenie uroczystości milenijnych. Zarówno władza państwowa – z I sekretarzem KC PZPR Władysławem Gomułką na czele, jak i Episkopat Polski, któremu wówczas przewodniczył kardynał Stefan Wyszyński, określili odmienne cele dla ogłoszonych przez siebie uroczystości – promocji wizji Polski socjalistycznej (państwo) i katolickiej (Kościół). Jednakże obchody milenijne z lat 60. XX w. nie ograniczyły się tylko do utylitarnych celów wyznaczonych przez głowę państwa i głowę Kościoła katolickiego. Drugi ich wymiar zarezerwowany był dla naukowców, którzy związali z obchodami milenijnymi rozbudowany program badawczy, zwłaszcza w zakresie początków państwa polskiego i jego chrztu. Trzeci wymiar obchodów  – popularyzacyjny – to obiekt oddziaływań ideowych/ideologicznych, którego zadaniem było zapoznanie społeczeństwa z najnowszymi wynikami badań naukowych, zgodnych z potrzebami państwa i Kościoła. Niniejsza publikacja stanowi pierwszą próbę ukazania uroczystości milenijnych państwa i Kościoła, w trzech przenikających się wymiarach – ideowo-rocznicowym, naukowym i popularnonaukowym. Jest to spojrzenie na nie przez pryzmat dorobku piśmiennictwa historycznego tego okresu, modelowanego potrzebami i interesami politycznymi.

Anita Młynarczyk-Tomczyk, Grzegorz Miernik red., Z dziejów polskiej transformacji. Lata 90. XX wieku. Wybrane problemy, 2024, 266 s., format B5, ISBN 978-83-8377-033-8, e-ISBN 978-83-8377-034-5, cena 63,00 zł

Publikacja objęła refleksją naukową transformację systemową w Polsce do końca lat 90. XX wieku. Był to okres dalszych, ważnych przeobrażeń systemowych, wynikających z odchodzenia od systemu realnego socjalizmu ku gospodarce rynkowej. Fundamentalne zmiany dokonywały się w polityce, gospodarce, życiu społecznym i kulturalnym. Niektóre z ważkich przeobrażeń udało się w niniejszym tomie wskazać i poddać naukowej analizie.

Autorzy poszczególnych rozdziałów dołożyli starań, spełniając oczekiwania redaktorów i sugestie recenzenta, aby spojrzeć na transformację zarówno w skali makro-, jak i mikrohistorycznej. Pierwsza z wymienionych perspektyw daje obraz najważniejszych zmian politycznych, społecznych, gospodarczych, jakie przyniósł okres transformacji w Polsce. Druga prezentuje je poprzez pryzmat wybranych działów gospodarki, reformy monetarnej, przeobrażeń w miastach, samorządu terytorialnego, ale też działalności muzeum jako miejsca popularyzacji historii. Podjęte problemy mogą stać się wątkami szerszego dyskursu o transformacji w Polsce w ostatniej dekadzie lat 90. XX w. i stanowić jego kompatybilną część.

Dziewięć tekstów, które złożyły się na książkę, objęło swym zakresem szerokie spektrum problemów. Autorzy – jak wspomniano – zaprezentowali wyniki badań na poziomie makrospołecznym (np. Przemiany w polskim rolnictwie w okresie transformacji na tle wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej; Denominacja złotego w 1995 roku; Handel i usługi w Polsce w świetle akt Państwowej Inspekcji Handlowej – lata 90. XX wieku) i mikrospołecznym (np. Na równi pochyłej, czyli Pionki jako miasto upadłe. Transformacja systemowa lat dziewięćdziesiątych XX wieku w mikroskali; Dekomunizacja przestrzeni publicznej w Polsce na przykładzie ulic i placów – w soczewce Kielc).

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . .            7

Introduction . . . . . . . . .. . . . 13

Michał Przeperski

„Teraz jest trochę inna sytuacja całkowicie”. Transformacja w Polsce w 1995 r. . . . ..  . . . . 19

Cecylia Leszczyńska

Denominacja złotego w 1995 roku . . . .. . . . . 39

Dariusz Jarosz

Handel i usługi w Polsce w świetle akt Państwowej Inspekcji Handlowej (lata 90. XX wieku) . . . . . . . .. . . . . . . . 63

Lucyna Błażejczyk-Majka

Przemiany w polskim rolnictwie w okresie transformacji ustrojowej na tle wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej . . . . . . . . . . . . . 93

Hubert Wilk

Motoryzacja w Polsce w połowie dekady lat dziewięćdziesiątych XX w. (zarys problemu) . . . . . . . . .. . . 133

Paweł Mamrot

Samorząd terytorialny w Polsce w okresie transformacji ustrojowej . . . . .. . . . . 157

Marek Wierzbicki

Na równi pochyłej, czyli Pionki jako miasto upadłe. Transformacja systemowa lat dziewięćdziesiątych XX wieku w mikroskali . . . . . . . . . . 175

Anita Młynarczyk-Tomczyk

„Kiedy patron zawadza”. Dekomunizacja przestrzeni publicznej w Polsce na przykładzie ulic i placów (w soczewce Kielc) . . . . . . . . . . . . . 201

Marta Kalisz-Zielińska

Dekada zmian. Wpływ transformacji ustrojowej na działalność edukacyjną wielkopolskich muzeów historycznych

w latach 1990–1999. Studium przypadku . . . . . . .. . . 245

Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . 263

Summary . . . . . . . . . . . . . .. . . 265

Anita Młynarczyk-Tomczyk, Szymon Orzechowski (red.), W kręgu obchodów milenijnych na Kielecczyźnie (1957–1966/67). Państwo–Kościół–Nauka–Popularyzacja, 2017, 376 s., format B5, ISBN 978-83-7133-702-4,  cena 54,60 zł

Celem opracowania  jest ukazanie skomplikowanych relacji państwowo-kościelnych, których wyrazem były konkurencyjne obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego i Milenium Chrztu Polski na Kielecczyźnie, a także próba podsumowania bogatej spuścizny kulturowej tego okresu. Składały się na nią różne inicjatywy kulturalne, naukowe i edukacyjne.  Istotne znaczenie miały prowadzone na szeroką skalę w latach 50. i 60. XX wieku badania archeologiczno-architektoniczne oraz bogaty  program ich popularyzacji. Region świętokrzyski stwarzał pod tym względem ogromne możliwości, występowało tu bowiem wiele zjawisk  społecznych, kulturowych i technicznych związanych nie tylko z początkami polskiej państwowości, ale także  z całą długą i bogatą historią. Do programu obchodów włączono  tematy wykraczające poza cezurę czasową wyznaczoną przez  chrzest Mieszka, a które odnosiły się do pogańskich ośrodków kultu, budownictwa obronnego, fundacji kościelnych i klasztornych, pradziejowego kopalnictwa krzemienia, starożytnego i wczesnonowożytnego hutnictwa żelaza, a nawet powstań narodowych i historii wojskowości. Cezury czasowe publikacji obejmują lata 1957-1967. Zagadnienia i ich chronologiczny rozrzut podzielone zostały na trzy bloki tematyczne: Relacje państwo – Kościół w dobie obchodów milenijnych; Badania milenijne nad najstarszymi dziejami ziem polskich i początkami państwa polskiego; Popularyzacja badań milenijnych. Pomimo ograniczeń powodowanych stanem badań i brakiem zainteresowania tamtym okresem w środowisku regionalnych naukowców,  powstało opracowanie traktujące ten okres komplementarnie. Opracowanie to jest próbą  odpowiedzi na pytanie o dorobek naukowy i kulturalny obchodów milenijnych w regionie świętokrzyskim. Publikacja wychodzi poza uogólnienia i stereotypowe oceny  w skali ogólnokrajowej, ukazując fakty bliższe rzeczywistości. Dzięki włączeniu  w projekt badaczy biorących udział bezpośredni w części realizowanych wówczas przedsięwzięć naukowych, zaistniała możliwość skonfrontowania poglądów tych ludzi na dorobek tamtego okresu z ocenami młodego pokolenia, co pozwala spojrzeć na wiele problemów z innej, bardziej obiektywnej perspektywy. Książka ze względu na różnorodność podejmowanych tematów jest skierowana do szerokiego grona odbiorców. Poza  archeologami i historykami publikacją mogą zainteresować się  badacze architektury, numizmatycy muzealnicy czy regionaliści., jak również do czytelnicy niezwiązani zawodowo z pracą naukową.

Spis treści

Contents                                                                                                      7

Wykaz skrótów                                                                                           9

Od redakcji                                                                                               11

Anita Młynarczyk-Tomczyk

Obchody milenijne. Założenia naukowe, ideowe, organizacyjne i ich
realizacja w regionie świętokrzyskim                                                   15

Relacje państwo – Kościół w dobie obchodów milenijnych

Tomasz Domański

Władze wobec bp. Czesława Kaczmarka i diecezji kieleckiej w latach
1957-1963. Wybrane zagadnienia                                                        61

Ks. Tomasz Gocel

Działania aparatu bezpieczeństwa wobec duchowieństwa diecezji kieleckiej
w latach Wielkiej Nowenny i Milenium Chrztu Polski (1957-1966)                  83

1. Piotr Tylec

Obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego konkurencją wobec uroczystości
Milenium Chrztu Polski w Sandomierzu                                           101

Monika Sikora

Dwudziesta rocznica powstania ludowego Wojska Polskiego
w województwie kieleckim jako element obchodów Tysiąclecia Państwa
Polskiego                                                                                            115

Robert Piwko

Udział członków Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego
w Kielcach w obchodach „Roku Ziemi Kieleckiej”                          127

Artur Bąk

Echa obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego w zakładach przemysłowych
województwa kieleckiego. Wybrane przykłady                                143

Badania milenijne nad najstarszymi dziejami ziem polskich
i początkami państwa polskiego

Jerzy Gąssowski

Późne pogaństwo i wczesne chrześcijaństwo na ziemiach Polski      159

Andrzej Buko

Badania milenijne w regionie świętokrzyskim                                   167

Szymon Orzechowski

Badania nad starożytnym hutnictwem świętokrzyskim w okresie
milenijnym                                                                                          185

Katarzyna Ryszewska

Milenijne badania archeologiczne obiektów architektury
wczesnośredniowiecznej w regionie świętokrzyskim                        207

Waldemar Gliński

Architectura militaris w regionie świętokrzyskim w świetle badań
milenijnych, ze szczególnym uwzględnieniem Królewskiego Zamku
w Chęcinach. Z perspektywy 50-lecia                                               219

Nina Glińska

Wiślica we wczesnym średniowieczu w świetle dotychczasowych badań
archeologicznych. Stan badań i problematyka badawcza                  243

Joanna Kalaga

Współczesna ocena wyników badań archeologiczno-architektonicznych
Zespołu Badań nad Polskim Średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego
i Politechniki Warszawskiej z lat 50.-70. XX w.                               279

Teresa Rodzińska-Chorąży, Monika Kamińska

Milenijne badania architektury średniowiecznej w Wiślicy: sukcesy,
porażki, konsekwencje                                                                       291

Popularyzacja badań milenijnych

Wiesław Caban

Pokłosie naukowe 100. rocznicy powstania styczniowego w Kielcach
(1963)                                                                                                 323

Jolanta Gągorowska-Chudobska

Naukowa i popularyzatorska działalność Muzeum Świętokrzyskiego
w ramach obchodów milenijnych na Kielecczyźnie                          329

Hubert Mazur

Działania oświatowe Archiwum Państwowego w Kielcach na tle aktywności
innych archiwów w okresie obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego
(1958-1966)                                                                                        341

Zdzisław Bogus, Grzegorz Miernik

Milenijne emisje monetarne                                                                357

Jadwiga Muszyńska, Gospodarka dworska w dobrach biskupów krakowskich w połowie XVII wieku, wydanie 2. poprawione, 2014, 360 s., format B5, ISBN 978-83-7133-603-4, (oprawa miękka) cena 33,60 zł

Monografia przedstawia stan gospodarki dworskiej w połowie XVII w. w dużym kompleksie majątkowym, jaki stanowiły w ówczesnej epoce tzw. dobra stołowe biskupstwa krakowskiego (na użytek dworu i stołu biskupiego). To olbrzymie terytorium obejmowało 19 kluczy gospodarczych, rozrzuconych na znacznej przestrzeni obu województw zachodniej Małopolski – krakowskiego i sandomierskiego. Analizę gospodarki poszczególnych obiektów ułatwiło wydzielenie na badanym obszarze charakterystycznych pod tym względem regionów: dwóch rolniczych – sandomierskiego i krakowskiego, bogatego w surowce przemysłowego regionu Gór Świętokrzyskich, regionu pogranicza polsko-śląskiego, z także charakterystyczną tam przewagą gospodarki przemysłowej oraz bardzo specyficznego, górzystego i pasterskiego rejonu Sądecczyzny. Praca wpisuje się we współczesną tendencję rozszerzania granic badań nad gospodarką pierwszej Rzeczypospolitej, a zwłaszcza trudniejszego w ocenie okresu połowy XVII w. Jeśli bowiem jedną z największych bolączek wcześniejszych studiów nad tym problemem było zawężenie bazy źródłowej do danych skarbowych, to wprowadzenie źródeł o innej proweniencji wydaje się mieć zasadnicze znaczenie dla powodzenia podjętego przedsięwzięcia. Najbardziej plastycznie zmiany w gospodarce biskupstwa pokazują, poprzedzone statystycznymi zestawieniami tabelarycznymi, wykresy. Wynika z nich, że odbudowa gospodarstwa dworskiego po wojnach połowy XVII w. następowała dość szybko, co zresztą jest zjawiskiem występującym w szerszej skali w majątkach większych, w których łatwiej było o przywrócenie stanu przedwojennego. Nie odnotowano wielkich zmian w podstawowej w tym okresie w gospodarstwie folwarcznym – gospodarce zbożowej, nie spadł też drastycznie areał folwarków biskupstwa. Większe zmiany widoczne są w poszczególnych, wyróżnionych rejonach gospodarczych. Nie dokonały też wojny połowy XVII stulecia większego uszczerbku w gospodarce przemysłowej biskupstwa. Oczywiście wiele osad przemysłowych dotknęły wydarzenia wojenne, ale w ogólnym bilansie stwierdzić można, że wojny zwiększyły zapotrzebowanie na produkty tej gałęzi gospodarstwa dworskiego. Szczególnie zaś korzystnie wpłynęły na rozwój przemysłu zbrojeniowego w Zagłębiu Staropolskim.

Jadwiga Muszyńska (wyd.), Rewizja spustoszenia od wojsk i ludzi pod Sandomierzem zgromadzonych w roku 1606 spisana, 2007, 136 s., format A5, ISBN 978-83-7133-342-2, cena 12,60 zł

Publikowany materiał jest unikatowym w skali kraju źródłem – rejestrem strat poniesionych w wewnętrznych potyczkach wojennych w okresie staropolskim. Zachowały się trzy rejestry zniszczeń spowodowanych wojną domoą z lat 1606-1608: starostwa sandomierskiego, korczyńskiego oraz ekonomii kozienickiej. Edycja przynajmniej jednego z nich uprzytomnić może z jednej strony wielkość strat, z drugiej zaś stanowi doskonałe źródło do przedstawienia stanu gospodarstwa chłopskiego w owym czasie, jego uposażenia, powinności, etc. Dzięki dotychczasowym badaniom bliżej znamy rozmiary zniszczeń wojennych XVII-wiecznych, słabiej natomiast straty spowodowane wojnami Polski ze Szwecją, przemarszami wojsk oraz zarazami z pierwszej połowy XVII stulecia. Poza obszarem zainteresowań, głównie z powodu braku podstawy źródłowej, pozostają ciągle zniszczenia gospodarcze i straty demograficzne powstałe w wyniku zamieszek wewnętrznych. Jedyną, jak dotąd, próbą tego rodzaju jest artykuł Zenona Guldona. Rewizja spustoszeń w starostwie sandomierskim przeprowadzona została na mocy mandatu króla Zygmunta III z 8 listopada 1606 r. Król powołał specjalną komisję rewizorów, do której weszli sekretarze: Daniel Domaracki i Szczęsny (Feliks) Krassowski oraz pisarz grodzki sandomierski Jerzy Piasecki. Rewizja miała być dokonywana „na gruncie”, z uwzględnieniem wszelkich dokumentów mających świadczyć o stratach. Sporządzona w końcu 1606 r. rewizja rejestruje przede wszystkim straty spowodowane przez rokoszan w czasie zjazdu w Sandomierzu, rozpoczętego w początkach sierpnia 1606 r. i trwającego do końca września tego roku.

Nauka i oświata a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Prace ofiarowane Profesorowi Adamowi Massalskiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. W. Caban przy współprac. E. Kuli, C. Jastrzębskiego, 2003, 192 s., ISBN 83-7133-801-5, 10,50 zł

Profesor – uznany w kraju historyk oświaty XIX i XX wieku – od wielu lat inspiruje w środowisku kieleckim badania nad oświatą w społecznościach lokalnych. Jest autorem ponad 200 prac zwartych, artykułów i wydawnictw źródłowych, w zdecydowanej większości dotyczących historii szkolnictwa i oświaty. Pod Jego kierunkiem powstało wiele rozpraw doktorskich i liczne prace magisterskie. Publikacja jest zbiorem prac naukowych poświęconych problematyce, którą Profesor Adam Massalski zajmuje się od wielu lat.

.

.

.

Mariusz Nowak, Aktywność polityczna Zygmunta Wielopolskiego. Z dziejów myśli ugodowej w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX wieku, 2013, 483 s., format B5, ISBN 978-83-7133-549-5, cena 42,00 zł

Przedmiotem rozprawy jest kwestia polsko-rosyjskiej ugody politycznej („primirienija”) w drugiej połowie XIX wieku. Przyczynkiem analizy środowiska polskich realistów głoszących potrzebę zbliżenia Polaków-mieszkańców Królestwa Polskiego z państwem carskim była działalność publiczna margrabiego Zygmunta Wielopolskiego (1833-1902). Praca stanowi próbę odpowiedzi na pytanie na temat perspektyw porozumienia na linii carat – elity Kongresówki w dobie polityki unifikacyjnej nierosyjskich rubieży imperium. Równocześnie usiłuje wskazać w jakim stopniu poczynania polityczne margrabiego Zygmunta stanowiły kontynuację programu „primirienija” ojca – Aleksandra a w jakim były, jego oryginalnym wkładem w polską myśl konserwatywno-ugodową XIX wieku. Praca adresowana do szerokiego kręgu czytelniczego wskazującego zainteresowania stosunkami polsko-rosyjskimi oraz próbami dialogu („primirienija” – pojednania) w warunkach doby rozbiorowej.

.

Mariusz Nowak (oprac.), Dziennik Stanisława Borkowskiego konserwatywnego ziemianina z jędrzejowskiego Lipna (1919-1921), 2019, 202 s.,  format B5, ISBN 978-83-7133-765-9, ISBN 978-83-60777-81-7, cena 42,00 zł

Niniejszy memuar przedstawia wydarzenia społeczno-polityczne w Polsce lat 1919-1921, ze szczególnym uwzględnieniem południowo-zachodniej części województwa kieleckiego, stanowi ciekawy materiał poznawczy. Ukazuje m.in. życie gospodarcze w województwie kieleckim tj. powiązania folwarków z miejscowymi zakładami przetwórstwa spożywczego i siecią handlu detalicznego.

Dziennik Stanisława Borkowskiego to także interesujący przyczynek do obserwacji codzienności rezydencji ziemiańskiej. Na pierwszy plan wysuwa się przybliżanie rytmu życia tradycyjnej społeczności wiejskiej (dworu i okolicznych wsi), wyznaczonego przez pory roku i związane z nimi prace gospodarskie. Pojawiają się więc szczegółowe opisy np. organizacji robót podczas żniw, czynności wykonywanych przez żniwiarzy i narzędzi, czy też zabiegów agrotechnicznych w okresie wiosny i jesieni. Obok tego dziennik przynosi cenne informacje obrazujące relacje w środowisku ziemiańskim i z przedstawicielami innych sfer społecznych.

Stanisław Borkowski ukazuje również dylematy, przed jakimi stawała prowincjonalna elita (ziemiaństwo, duchowieństwo parafialne, inteligencja: wolne zawody i sfery urzędnicze) w okresie tworzenia się II Rzeczypospolitej. Początek lat dwudziestych jawi się w dzienniku jako czas rozczarowań  i nadziei, sporów ideowych o wizję polskiej państwowości i etos ziemiański.

Mariusz Nowak (oprac.), Polacy z Wilna i ze Żmudzi na zesłaniu. Pamiętniki Józefa Bogusławskiego i księdza Mateusza Wejta, Seria: Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918), t. 4, 2016, 342 s., format B5, ISBN 978-83-7133-675-1, cena 44,10 zł

 Tom 4 serii Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918), obejmuje dwie relacje. Pierwsza – „Sybirski pamiętnik” Józefa Bogusławskiego (1818-1857 lub 1859), uczestnika ruchu konspiracyjnego Szymona Konarskiego z lat 1835-1838 i przygotowań irredentystycznych z 1848 roku. Autor wspomnień opisał w nim przeżycia związane z uwięzieniem go i zesłaniem na Syberię w latach 1848-1850. Było ono konsekwencją jego zaangażowania w ruch spiskowy w 1848 r. Dużą partię tekstu wypełnia opis pieszej wędrówki do miejsc zesłania w zachodniej części Syberii oraz uwagi ukazujące całą panoramę społeczeństwa na Syberii zarówno elit jak i szerokich mas. W drugiej części tomu znalazły się „Wspomnienia z roku 1863” księdza Mateusza Wejta (1834-1923). Przedstawiają one losy katolickiego duchownego represjonowanego za udział w powstaniu styczniowym. Autor przedstawił opis trudnych warunków klimatycznych oraz miejscowe stosunki społeczne i opis polskich kolonii na Syberii. Istotnym elementem relacji księdza Mateusza Wejta są informacje dotyczące działalności poszczególnych parafii rzymskokatolickich w Imperium Rosyjskim, w których miał okazję pracować lub czasowo przebywać. Dzięki temu możemy poznać historię i funkcjonowanie lokalnego Kościoła. Teksty źródłowe publikowane w niniejszym tomie poprzedzają biogramy Józefa Bogusławskiego i księdza Mateusza Wejta, a także Nota edytorska. Edycję zamyka Bibliografia i indeksy (osób i nazw geograficznych).

Mariusz Nowak (oprac.),  Perspektywy dla sprawy polskiej w opinii Zygmunta Wielopolskiego w świetle korespondencji do Henryka Lisickiego (1877-1881), 2017,  198 s., ISBN 978-83-7133-712-3,   cena 26,25 zł

Publikacja stanowi wybór korespondencji jednego z liderów obozu konserwatywnego w Królestwie Polskim w dobie popowstaniowej, margrabiego  Zygmunta Wielopolskiego z bliskim współpracownikiem, publicystą – Henrykiem Lisickim. Materiały stanowią cenne źródło informacji, dotyczące kulisów prób wynegocjowania przez sfery arystokratyczno-                  -ziemiańskie porozumienia z caratem, dotyczące odbudowy „Kongresówki” (utraconej w wyniku insurekcji: 1830 i 1863). Listy margrabiego dowodzą, iż w warunkach represji nałożonych na kraj po powstaniu styczniowym, polscy politycy konserwatywni starali się w pierwszej mierze odzyskać gwarancję minimalnych  praw narodowych w sferze kulturowej. Korespondencja przynosi także interesujące informacje (z uwagi na osobiste kontakty margrabiego i wymianę listów z carskimi decydentami), odnoszące się do kierunku polityki Petersburga  w tzw. kwestii polskiej po upadku powstania styczniowego.  Ilustruje  także  trudne położenie polityków polskich  z uwagi na niechęć Petersburga na rewizję  restrykcyjnego modelu władzy w Królestwie po 1864 r. Prezentowane materiały ukazują też mechanizmy podejmowania decyzji w państwie autokratycznym oraz cele i metody polityki wynaradawiającej Polaków w czasach zaborów.

Mariusz Nowak (oprac.), System Wielopolskiego w opinii polskich konserwatystów w świetle dyskusji publicystycznej (1878-1879), 2018, 266 s., ISBN 978-83-7133-746-8, cena 35,70 zł

Praca stanowi zbiór memoriałów politycznych najbliższych współpracowników naczelnika rządu cywilnego Królestwa Polskiego  Aleksandra Wielopolskiego – Juliusza Enocha, Jana Karnickiego i Stanisława Walewskiego, powstałych po jego śmierci w 1878 r. Obszerne elaboraty stanowią analizę systemu częściowej autonomizacji tego kraju w latach 1862-1863 (tzw. „system Wielopolskiego”) dokonanej z perspektywy kilkunastu lat po upadku powstania styczniowego. Odsłaniają także nieznane dotąd epizody, związane z negocjacjami nad jego kształtem, które były prowadzone przez margrabiego Wielopolskiego z kierownictwem caratu w Petersburgu.

Z uwagi na charakter publikacji może ona być adresowana do osób zajmujących się zawodowo problematyką historii politycznej ziem polskich pod zaborem rosyjskim, historią polskiej myśli konserwatywnej w XIX w. Równocześnie materiał może znaleźć odbiorców wśród studentów kierunków humanistycznych i politologicznych, nauczycieli szkół średnich oraz szeroko rozumianego kręgu miłośników dziejów ojczystych.

Mariusz Nowak,  Umiarkowany konserwatysta wobec XIX-wiecznych przemian socjopolitycznych w Europie Zachodniej w świetle piśmiennictwa Henryka Lisickiego, 2022, 460 s.,  format B5, ISBN 978-83-7133-969-1, cena 76,65 zł

Przedmiotem rozprawy jest prezentacja poglądów przedstawiciela krakowskich konserwatystów – publicysty Henryka Lisickiego (1839–1899) wobec procesu przemian społeczno-politycznych w Europie Zachodniej dokonujących się w ciągu XIX w. Praca obejmuje kluczowe zagadnienie będące obiektem jego refleksji, tj. źródeł wskazanych przeobrażeń, identyfikując je w upowszechnieniu republikańskiego dziedzictwa rewolucji francuskiej 1789 r. Było ono punktem wyjścia do określenia kierunku przemian ustrojowych w krajach zachodnich. Z pozycji umiarkowanie konserwatywnych Lisicki wskazywał na nieuchronność przemian demokratycznych monarchii Okcydentu; w swych rozważaniach, opierając się na przykładzie współczesnej mu niestabilnej sytuacji wewnętrznej Francji, wskazywał, że optymalnym modelem społeczno-politycznym była dla Zachodu monarchia konstytucyjna. Dla Lisickiego – podobnie jak dla reprezentowanego przez niego środowiska krakowskich zachowawców – uosobieniem tego było państwo angielskie doby królowej Wiktorii.

Mariusz Nowak, U źródeł trójlojalizmu krakowskich konserwatystów – XIX-wieczny porządek międzynarodowy w Europie a  perspektywy dla sprawy polskiej w świetle piśmiennictwa Henryka Lisickiego, 2024,  298 s., format B5, ISBN 978-83-67580-66-3 (druk), ISBN 978-83-67580-67-0 (wersja elektroniczna), cena 71,40 zł

 Rozprawa stanowi charakterystykę poglądów na temat realiów europejskich stosunków międzynarodowych w XIX wieku jednego z wyróżniających się działaczy konserwatywnych, tzw. krakowskich konserwatystów (stańczyków) – Henryka Lisickiego. Jego refleksje na powyższy temat stanowią przyczynek do ukazania w szerokim zakresie zapatrywań wskazanego opiniotwórczego środowiska politycznego w dobie zaborów. Analiza porządku międzynarodowego w różnych konfiguracjach politycznych (tzw. koncertu mocarstw lub rywalizujących z sobą „wrogich koalicji”) była podstawą do pesymistycznego wniosku; w żadnym z nich potęgi europejskie nie uwzględniały możliwości odbudowy polskiej państwowości. Rozprawa wskazuje, że skutkiem tego była konstatacja, iż w ówczesnej sytuacji międzynarodowej należy wycofać się z zabiegów (dyplomatycznych czy militarnych – poprzez zbrojne powstania), a skupić się na podjęciu zabiegów o uzyskanie koncesji autonomicznych w ramach poszczególnych państw zaborczych. Wniosek ten doprowadził krakowskich konserwatystów do przyjęcia konceptu trójlojalizmu jako formy przetrwania narodu polskiego w okresie niewoli narodowej do momentu, w którym nastąpi powrót koniunktury dla sprawy polskiej umożliwiającej odbudowę państwowości. Książka przedstawia także model dochodzenia do porozumienia między polskimi elitami danego zaboru a poszczególnymi zaborcami oraz warunków ugody politycznej na kanwie samorządu administracyjnego oraz kulturowego (językowej i oświatowej).

Grażyna Okła, Wielokulturowość w nauczaniu historii w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, 2008, 184 s., format B5, ISBN 978-83-7133-388-0, cena 21,00 zł

Zasadniczym celem tej pracy jest poszukiwanie przejawów wielokulturowości w edukacji instytucjonalnej, a w szczególności w kształceniu historycznym młodzieży w szkołach powszechnych i średnich ogólnokształcących. Przedmiotem zainteresowania są zbiorowości narodowe i etniczne mieszkające w Drugiej Rzeczypospolitej. Badanie dotyczy dwóch kwestii: 1) statusu społeczności mniejszościowych w edukacji instytucjonalnej; 2) upowszechnianego obrazu kultur mniejszościowych w szkolnym przekazie historycznym. W prowadzonym badaniu wielokulturowość wyznaczała płaszczyznę analizy i krąg problemów, powiązanych zarówno z ówczesną rzeczywistością społeczną, jak i z edukacją instytucjonalną. Zgodnie z oficjalnym kierunkiem polityki narodowościowej przygotowanie młodzieży do życia w zróżnicowanym kulturowo społeczeństwie należało do głównych zadań szkoły międzywojennej. Rozdział pierwszy przedstawia różne sposoby rozumienia wielokulturowości oraz kategorie pojęciowe z nią związane. Zawarto w nim również charakterystykę etniczno-kulturowego zróżnicowania społeczeństwa Drugiej Rzeczypospolitej oraz przedstawiono dorobek naukowy międzywojennej myśli historycznej, dla której zagadnienie narodu i narodowości stanowiło ważny przedmiot badań. Postrzeganie wielokulturowości w obrębie edukacji rozpoczyna się od rozdziału drugiego analizą międzynarodowych i wewnętrznych regulacji prawnych, które w istotny sposób wpływały na umacnianie się istniejących różnic kulturowych, między innymi przyzwalały na funkcjonowanie jednej z ważnych form instytucjonalnej etnicznej odrębności – szkoły narodowościowej. W rozdziale trzecim i czwartym zasadnicze rozważania koncentrują się na analizie kultur mniejszościowych w międzywojennej refleksji teoretycznej, programowo-normatywnej oraz w szkolnym przekazie historycznym. Analiza ta ukazała, jaki obraz kultur społeczności narodowych i etnicznych wykreowano w szkolnej narracji historycznej oraz jak sytuowały się one na skali: od bliskich i ważnych, poprzez obojętne, do wrogich. Książka ta nie podejmuje wszystkich problemów związanych z wielokulturowością w nauczaniu historii. Wiele zagadnień zostało jedynie zasygnalizowanych. Poza obrębem rozważań pozostawiono perspektywę społeczności mniejszościowych, ich stosunek do oficjalnej historii oraz sposoby reagowania na dominację kulturową. Interesujące było spojrzenie na nauczanie historii z perspektywy grupy dominującej, odpowiedzialnej za budowanie relacji między różnorodnymi społecznościami narodowymi i etnicznymi w Drugiej Rzeczypospolitej.

Szymon Orzechowski, Region żelaza. Centra hutnicze kultury przeworskiej, 2013, 450 s., format A4, ISBN 978-83-7133-554-9, cena 63,00 zł

Praca stanowi próbę przedstawienia fenomenu masowej produkcji hutniczej kultury przeworskiej w aspekcie chronologiczno-kulturowym i technologiczno-surowcowym. Ludność tej kultury zamieszkująca ziemie środkowej i południowej Polski u schyłku starożytności, stworzyła wielkie centra hutnicze (Góry Świętokrzyskie, Mazowsze, Śląsk), których produkcja wykraczała poza lokalne potrzeby. Autor nakreślił obraz tej szczególnej dziedziny gospodarki na szerokim tle uwarunkowań przyrodniczych i kulturowych. Książka ma charakter interdyscyplinarny i kierowana jest do środowiska archeologicznego, historyków techniki, metalurgów i przedstawicieli nauk przyrodniczych. Wypełnia także istotną lukę w polskim piśmiennictwie archeologicznym okresu rzymskiego na ziemiach polskich, dając ciekawy i szeroki obraz jednej z podstawowych dziedzin gospodarki, która decydowała o rozwoju i znaczeniu politycznym kultury przeworskiej, uznawanej za jedną z największych i najtrwalszych jednostek kulturowych północno-wschodniego Barbaricum.

Jerzy Z. Pająk, Od autonomii do niepodległości. Kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach Wielkiej Wojny 1914-1918, 2012, 415 s., format 21×28 cm, ISBN 978-83-7133-485-6, cena 63,00 zł

Jednym z najważniejszych problemów podejmowanych przez historiografię polską w odniesieniu do dziejów XIX i XX stulecia jest powstanie nowoczesnego narodu  i społeczeństwa. Istotną częścią tego procesu było kształtowanie się świadomości narodowej i grupowej. Dotychczas historycy zainteresowani byli głównie obszarem zaboru rosyjskiego oraz pruskiego. Obszar opisywany przez autora był zróżnicowany pod względem cywilizacyjnym i narodowym, stąd istotną część pracy stanowią rozważania dotyczące kształtowania świadomości narodowej i społecznej Polaków, Ukraińców i Żydów. Istotnymi zagadnieniami stały się też zmiany demograficzne oraz ekonomiczne skutki wojny. Podstawą źródłową książki są główne archiwalia przechowywane we Lwowie, uzupełnione źródłami krajowymi. Publikacja przeznaczona jest do szerokiego kręgu odbiorców zainteresowanych opisywaną problematyką.

Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915-1917), 428 s., format B5, ISBN 83-7133-208-4, 2003, cena 21,00 zł

Monografia J. Z. Pająka to dobrze napisane, rzetelne studium, ukazujące w sposób pełny i przejrzysty genezę i historię Centralnego Komitetu Narodowego. Autor w przekonujący sposób zdołał wykazać ciągłość politycznych ugrupowań lewicy niepodległościowej od 1912 r., wskazać, co ugrupowania te łączyło (idea własnego, niepodległego państwa) i scharakteryzować powody taktycznych różnic oraz wynikających z nich odmiennych wyborów. Niezwykle istotny walor pracy to ukazanie zasięgu lokalnych wpływów zwolenników niepodległościowych opcji. Zwrócić tu należy uwagę na konstatację autora, że konsekwentne propagowanie hasła niepodległej demokratycznej Polski w sposób bezdyskusyjny przyczyniło się do upowszechnienia, szczególnie wśród warstw ludowych, świadomości własnego państwa.

.

.

.

Jerzy Z. Pająk (oprac.), Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych departamentu wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916. Zagłębie Dąbrowskie i Częstochowa, 2015, 302 s., format B5, ISBN 978-83-7133-647-8, cena 33,60 zł

Praca stanowi kontynuację cyklu wydawniczego pt. Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916. Dotychczas ukazały się 3 tomy tej serii: „Ziemia kielecka” (oprac. Jerzy Z. pająk), „Ziemia radomska” i „Ziemia lubelska” (oprac. Marek Przeniosło). Pozycja ma charakter publikacji źródłowej, zawiera materiały z zasobu Archiwum Naczelnego Komitetu Narodowego przechowywanego w Archiwum Państwowym w Krakowie. Dokumenty te są bogatym źródłem informacji na temat działalności placówek werbunkowych i stosunku społeczeństwa Królestwa Polskiego do prowadzonych przez nie akcji. Zawierają one szereg cennych danych dotyczących m.in. ówczesnego życia społecznego i gospodarczego oraz aktywności politycznej mieszkańców ówczesnej Kongresówki. Przynoszą szczególnie wiele informacji odnoszących się do sporów pomiędzy pasywistami a aktywistami oraz konfliktów w ramach orientacji  antyrosyjskiej. Opisują czasami w bardzo drobiazgowy sposób życie codzienne i relacje pomiędzy warstwami społecznymi, a także niedogodności i plagi spadające na ludność cywilną w trakcie wojny. Charakteryzują zachowanie walczących armii i stosunek ich żołnierzy do kwestii polskiej, a także stosunek władz okupacyjnych do akcji werbunkowej i do społeczeństwa polskiego. Wartość tych materiałów polega w dużej mierze na tym, że sprawy te przedstawione są z pozycji obserwatora, mającego, bezpośrednią styczność z mieszkańcami miast, miasteczek i wsi Królestwa podczas I wojny światowej.

Jerzy Z. Pająk (oprac.), Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916. Ziemia kielecka 2007, 276 s., format B5, ISBN 978-83-7133-333-0, cena 35,70 zł

Przedstawiana praca źródłowa wraz z równolegle przygotowaną przez Marka Przeniosło dotyczącą ziemi radomskiej otwiera cykl wydawniczy, którego efektem ma być prezentacja wszystkich terenów Kongresówki objętych akcją placówek werbunkowych DW NKN. Publikując omawiane raporty, autorzy brali pod uwagę znaczną wartość tego materiału źródłowego. Zamiarem autorów jest opublikowanie najcenniejszej części raportów oficerów werbunkowych na terenie całego Królestwa Polskiego. Z przyczyn redakcyjnych i merytorycznych autorzy podzielili projektowaną publikację na części, stanowiące jednak z punktu widzenia proweniencji terytorialnej pewne całości. Publikacja jest podzielona na 7 rozdziałów zawierających 109 raportów placówek werbunkowych w Busku, Jędrzejowie, Kielcach, Miechowie, Olkuszu, Pińczowie i Włoszczowie. Każda część poprzedzona została krótką charakterystyką placówki werbunkowej, zawierającą podstawowe dane na jej temat, a więc: czas jej działalności, kierownictwo placówki i obsada kadrowa. Po pracę tę będą mogli sięgnąć zarówno historycy, zajmujący się problematyką I wojny światowej, jak i miłośnicy historii regionalnej, która jeżeli chodzi o lata 1914-1918 jest znana w niewielkim stopniu.

Jerzy Z. Pająk, Wojna a społeczeństwo. Galicja w latach 1914-1918, 2020, 326 s., format 28×21,5 cm, ISBN 978-83-7133-896-0, cena 126,00 zł

Publikacja wpisuje się w nurt badań nad historią społeczeństwa polskiego przełomu XIX i XX wieku. Rozważania w niej zawarte są kontynuacją prac, których wyniki dotyczące kształtowania się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach Wielkiej Wojny zostały opublikowane w książce pt.  Od autonomii do niepodległości. Kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach Wielkiej Wojny 1914-1918 (2012). Tym razem Autor podjął jako główny problem swojej książki określenie wpływu I wojny światowej na życie Galicji w latach 1914-1918. Wpływu zarówno negatywnego wyrażanego przez straty materialne i zniszczenia wojenne, migracje, demoralizację, jak i pozytywnego w zakresie aktywizacji i samoorganizacji społeczeństwa, przemian w świadomości społecznej i politycznej. Obszar opisywany przez Autora był zróżnicowany pod względem cywilizacyjnym i narodowym, stąd istotną część pracy stanowią rozważania dotyczące odnajdywania się w czasie wojennym Polaków, Ukraińców i Żydów. Mimo pojawiających się w ostatnim czasie opracowań brak było dotychczas całościowego opracowania tematu. Publikacja może okazać się interesująca dla szerokiego kręgu odbiorców: studentów i doktorantów oraz osób zainteresowanych historią ziem polskich w szczególności Galicji w latach I wojny światowej.

 Jerzy Z. Pająk, Jerzy Szczepański oprac., Józef Bisping, Wspomnienia, cz. 1, Dzieciństwo i młodość, 2023, 372 s., format B5, ISBN 978-83-940109-6-6 (Adam Benedykt Bisping A.B.B. Nieruchomości, 978-83-67580-45-8 (Wydawnictwo UJK w Kielcach) zakup publikacji

Wspomnienia Józefa Bispinga są fragmentem spuścizny pamiętnikarskiej rodziny Bispingów znanej na terenie historycznego Wielkiego Księstwa Litewskiego od XIX wieku posiadającej ordynację rodową w Massalanach w powiecie grodzieńskim. Józef Bisping (1913-2001) we wrześniu 1939 r. walczył jako ochotnik m. in. w oddziale majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala”, po rozwiązaniu oddziału znalazł się w okupowanej przez Niemców Warszawie. Następnie osiadł w zarządzanych przez siebie od 1938 r. Zagórkach koło Dęblina. Tam spędził czas okupacji prowadząc gospodarstwo leśne i tartak. W 1940 r. przystąpił do Związku Walki Zbrojnej (później: Armii Krajowej) i złożył przysięgę. Po wojnie przeszedł do organizacji „Wolność i Niezawisłość”. Aresztowanemu przez agentów Urzędu Bezpieczeństwa udało się uciec. W styczniu 1947 r. ratował się ucieczką z Polski pod pokładem szwedzkiego statku przewożącego węgiel z Gdańska do Szwecji. W ten sposób rozpoczął nowy etap życia, tym razem na emigracji. W 1950 r. wyjechał do Kanady. W nowej ojczyźnie zdobył ustabilizowaną pozycję zawodową i założył rodzinę. Zamieszkał w Ste-Foy – przedmieściu Québecu. Wspomnienia tego etapu życia są przepełnione opisami przyrody kanadyjskiej, pracy zawodowej oraz opisami życia społeczności emigracyjnej. Prezentowana książka to pierwszy tom z trzech zaplanowanych zakończona wspomnieniami do wojny wrześniowej 1939 r.

Jerzy Z. Pająk, Jerzy Szczepański (oprac.), Katalog XIX-wiecznych map, planów i rysunków skasowanych klasztorów i ich majątków na terenie guberni kieleckiej i radomskiej, 2019, 246 s., format B5, ISBN 978-83-7133-747-5, cena 31,50 zł

Zasadniczym celem niniejszego opracowania  jest inwentaryzacja map i planów oraz rysunków architektonicznych skasowanych klasztorów – męskich i żeńskich położonych w guberni kieleckiej i radomskiej w XIX w. Teren między Wisłą a Pilicą podlegał w tym czasie kilkakrotnym zmianom podziałów administracyjnych. Na początku XIX w. stanowił część obszaru Nowej Galicji w ramach zaboru austriackiego. Następnie, w okresie Księstwa Warszawskiego, były to departamenty krakowski i radomski, zaś w czasach Królestwa Polskiego obszar ten zajmowały województwa krakowskie i sandomierskie. W latach 1845-1866 badany teren obejmowała gubernia radomska, która w 1866 r. uległa podziałowi na gubernię kielecką i radomską.

Podczas opracowywania katalogu kwerendzie archiwalnej poddano zespoły oraz zbiory kartograficzne znajdujące się w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie, w archiwach państwowych w Kielcach i Radomiu oraz w archiwach diecezjalnych w Kielcach i Sandomierzu.

Jerzy Z.  Pająk, Jerzy Szczepański (oprac.), Moje wspomnienia w Massalanach spisane. Pamiętniki Jana Ordynata Bispinga 1842-1892, seria: Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918),  2017, 392 s.+ tablica genealogiczna nlb., format B5, ISBN 978-83-7133-687-4, cena 57,75 zł

W tomie 8 serii Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918), opublikowany został pamiętnik spisany z myślą o bratankach przez  Jana Ordynata Bispinga. Zasadnicza treść pamiętnika powstała w latach osiemdziesiątych XIX wieku, a uzupełniona w ostatnich latach życia  Autora. Kreśląc szczegóły dotyczące rodziny korzystał z własnego archiwum, przede wszystkim ze znajdujących się tam pamiętników spisanych przez jego ciotkę Natalię z Bispingów hrabinę Kicką. Do II wojny światowej  pamiętnik przechowywany był w archiwum rodowym w Massalanach. Egzemplarz oryginalny zaginął. Prezentowana treść pamiętnika pochodzi z maszynopisu sporządzonego w 1934 r. i przechowywanego przez rodzinę Kossakowskich.  Pamiętnik – oprócz opisanych losów rodziny wzbogaca wiedzę  o życiu polskiej arystokracji w tym okresie. Zrelacjonowane są w nim także wydarzenia powstania styczniowego  na Litwie oraz postawy tej warstwy społecznej wobec nich. Największą  wartością pamiętnika jest obraz świata zaginionego – panorama  elit ziemiańskich  Kraju Północno-Zachodniego jakże różniącego się od innych ziem kresów, a tym bardziej Królestwa Polskiego. Pamiętnik ubarwiają opisy obyczajów starej Litwy, takie jak np. jarmarku w Zelewie – miasteczku w powiecie wołkowyskim.

Jerzy Z. Pająk, Przemysław Wzorek (oprac.), Raporty Polskiej Organizacji Wojskowej. Okręg Kielecki i Radomski 1915-1918, 2006, 306 s., format B5, ISBN 83-7133-307-2, cena 35,70

Prezentowana publikacja ma charakter źródłowy. Jej zakres terytorialny obejmuje dwa okręgi POW znajdujące się pod okupacją austriacką – kielecki (VI) i radomski (VII). Dokładnie jest to obszar dwóch guberni z okresu rządów rosyjskich, które następnie w okresie późniejszym tworzyły zrąb województwa kieleckiego. Ich łączne potraktowanie wynika z ówcześnie występujących związków natury personalnej i organizacyjnej. Publikacja zawiera materiały przechowywane w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie-Rembertowie. Są to raporty wytworzone przez struktury POW w okręgach VI (kieleckim) i VII (radomskim) w latach 1915-1918. Zdecydowana przewaga materiałów odnoszących się do działalności okręgu kieleckiego wynika ze stanu zachowania akt do dziejów POW. Autorzy dokonali także selekcji tego materiału, pomijając raporty liczbowe oraz kancelaryjne. Publikowane raporty są tym cenniejsze, że zawierają wiele informacji na temat ówczesnego życia politycznego i społecznego. Odbijają toczące się spory w ramach społeczeństwa polskiego, dotyczące sposobu rozwiązania kwestii polskiej, pomiędzy pasywistami a aktywistami. Przynoszą szczególnie wiele danych odnoszących się do konfliktów w ramach orientacji antyrosyjskiej. Przedstawiają także informacje odzwierciedlające życie prowincji Królestwa Polskiego podczas I wojny światowej.

Jacek Pielas, Oleśniccy herbu Radwan w XV-XVII wieku. Z dziejów szlachty małopolskiej doby nowożytnej, 2020, 188 s., format B5, ISBN 978-83-7133-853-3, cena 46,20 zł

Publikacja poświęcona jest dziejom małopolskiej rodziny szlacheckiej – Oleśnickich herbu Radwan, której początki sięgają połowy XV wieku, zaś jej ostatni męscy przedstawiciele żyli i działali publicznie jeszcze w drugiej połowie XVII wieku. Niniejsze opracowanie pozwala z jednej strony na ostateczne rozróżnienie tej rodziny i jej przedstawicieli od znacznie słynniejszej i bardziej wpływowej, zwłaszcza w wiekach XV-XVI, familii Oleśnickich herbu Dębno (z którymi często w literaturze historycznej mylono Radwanitów), z drugiej strony zaś jest próbą ukazania bardzo interesujących losów rodziny, której część w połowie XVI wieku z województw krakowskiego i sandomierskiego przeniosła się na wschodnie tereny Rzeczypospolitej (bełskie, chełmskie) i weszła w koligacje z Zamoyskimi herbu Jelita.

Książka przeznaczona jest dla historyków zajmujących się dziejami stanu szlacheckiego w dawnej Rzeczypospolitej, w szczególności genealogów i badaczy społeczeństwa szlacheckiego doby nowożytnej. Potencjalnymi odbiorcami opracowania są także regionaliści gromadzący informacje na temat dziejów Małopolski, zamieszkującej jej szlachty i historii poszczególnych miast i miejscowości położonych na jej obszarze.

Jacek Pielas, Podziały majątkowe szlachty koronnej w XVII wieku, 2013, 401 s., format B5, ISBN 978-83-7133-538-9, cena 52,50 zł (oprawa miękka)

Praca prezentuje ustalenia na temat podziałów nieruchomości i ruchomości szlachty koronnej w XVII wieku, a więc problematyki nieczęsto podejmowanej dotąd w polskiej historiografii. Książka oparta jest na kilkuset niepublikowanych dokumentach podziałów dóbr ziemskich oraz drukowanych i rękopiśmiennych źródłach dokumentujących dziedziczenie nieruchomości (testamenty, inwentarze ruchomości, akty podziałów bonorum mobilium). W pracy skonfrontowane zostały nieliczne przepisy prawne odnoszące się do spadkobrań szlacheckich z praktyką przeprowadzania podziałów majątkowych. Wobec braku dokładniejszych uregulowań prawnych najistotniejszą część rozprawy stanowi omówienie praktyki dokonywania spadkobrań majątków ziemskich oraz mobilów przez szlachtę z różnych warstw stanu uprzywilejowanego. Szeroko przedstawione zostały zagadnienia sposobów podziału dóbr ziemskich i ich części składowych na podstawie analizy XVII-wiecznych aktów divisionis bonorum terrestrium. Na wybranych przykładach rodów szlacheckich i magnackich zaprezentowano związki pomiędzy podziałami dóbr ziemskich a majątkowymi strategiami rodów koronnych w XVII stuleciu. Istotna jest również próba odpowiedzi na pytanie o wpływ decyzji testamentowych spadkobierców na praktykę przeprowadzania podziałów majątkowych przez sukcesorów po śmierci spadkodawcy. Praca przeznaczona jest dla badaczy historii społecznej doby nowożytnej w Rzeczpospolitej, przede wszystkim badaczy dziejów szlachty polskiej w różnorodnych aspektach jej funkcjonowania, a także dla historyków prawa i genealogów.

Jacek Pielas (wstęp i oprac.), Źródła i materiały do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w XVI-XVIII wieku. T. 2: Inwentarze dóbr ziemskich z XVII-XVIII wieku, cz. 1,2013, 202 s., format B5, ISBN 978-83-7133-547-1, cena 22,05 zł

Książka stanowi kontynuację wydawnictwa źródłowego, stanowiącego sobie za cel udostępnienie drukiem źródeł i materiałów do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w okresie nowożytnym. Tom drugi wydawnictwa zawiera wybór nieznanych dotychczas w literaturze historycznej i niepublikowanych inwentarzy dóbr ziemskich z terenu województwa sandomierskiego z XVII-XVIII wieku. Należy podkreślić, że inwentarze dóbr ziemskich stanowią jedno z podstawowych źródeł do badań nad rzeczywistością społeczno-gospodarczą Rzeczpospolitej doby nowożytnej. Są one wykorzystywane m.in. przez badaczy dziejów gospodarczych okresu feudalnego, stosunków społecznych na wsi, kultury materialnej szlachty i chłopów, osadnictwa, architektury siedzib szlacheckich. W sytuacji znacznych strat źródłowych, które dotknęły dawne województwo sandomierskie, wydawnictwo inwentarzy dóbr ziemskich wniesie szereg nowych faktów nie tylko do dziejów szlachty sandomierskiej, ale także całego województwa sandomierskiego. Wydawnictwo inwentarzy dóbr ziemskich z terenu województwa sandomierskiego zainteresować może badaczy dziejów szlachty jako stanu, historyków zajmujących się losami regionu świętokrzyskiego, historyków sztuki, badaczy kultury materialnej szlachty i chłopów, osadnictwa, miast, a także osoby, którym bliska jest historia ich „małych ojczyzn”, w większości położonych na terenie obecnego województwa świętokrzyskiego.

Jacek Pielas (wstęp i oprac.), Źródła i materiały do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w XVI-XVIII wieku. T. 3. Akty podziałów dóbr ziemskich szlachty sandomierskiej z XVII wieku, 2014, 187 s., format B5, ISBN 978-83-7133-568-6, cena 21,00 zł

Książka stanowi kontynuację rozpoczętego w 2009 roku wydawnictwa źródłowego stanowiącego sobie za cel publikowanie źródeł i materiałów do dziejów szlachty zmieszkującej dawne województwo sandomierskie w dobie nowożytnej. Tom trzeci wydawnictwa zawiera krytyczną edycję 30 dokumentów szlacheckich podziałów dóbr ziemskich z lat 1608-1699, niemal w całości nieznanych historykom. Należy podkreślić, że do niedawna źródła tego rodzaju nie były przedmiotem większego zainteresowania badaczy, nie były również w znaczącej liczbie publikowane. Akty podziałow dóbr ziemskich stanowią bardzo dobrą podstawę źródłową do badań nad szeregiem różnorodnych problemów związanych z funkcjonowaniem stanu uprzywilejowanego w dawnej Rzeczpospolitej, przede wszytkim praktyką szlacheckiego dziedziczenia dóbr nieruchomych. Ich analiza pozwala na określenie majątkowej podstawy funkcjonowania rodzin szlacheckich oraz finansowania aktywności sejmikowej, poselskiej, urzędniczej, dyplomatycznej poszczególnych osób. Dokumenty podziałowe przynoszą wielką ilość precyzyjnych danych na temat genealogii rodów szlacheckich i magnackich, są również źródłami niezwykle wartościowymi dla badaczy osadnictwa szlacheckiego. Książka przeznaczona jest dla badaczy stanu szlacheckiego w Rzeczpospolitej, w szczególności prawno-majątkowych uwarunkowań szlachty.

Małgorzata Przeniosło, Matematycy polscy w dwudziestoleciu międzywojennym. Studium historyczne, 2011, 492 s., format B5, ISBN 978-83-7133-482-5, cena 48,30 zł (oprawa miękka)

Niniejsza publikacja poświęcona jest historii środowisk naukowych zajmujących się matematyką w międzywojennej Polsce (przede wszystkim Lwowa, Warszawy, Krakowa, Poznania i Wilna). Jest w niej mowa o powstaniu i rozwoju szkół matematycznych oraz o wielkich osobowościach, które ją stworzyły. Zostały poruszone kwestie związane z rozwojem naukowym matematyków, ich kontaktami zagranicznymi i współpracą, która zaowocowała osiągnięciami naukowymi o międzynarodowej randze. W książce opisano również międzynarodowe czasopisma wydawane w Polsce, które zyskały światowe uznanie oraz zawarto informacje o pracy dydaktycznej i organizacyjnej matematyków, ich sytuacji materialnej, życiu rodzinnym i towarzyskim. Publikacja skierowania jest do historyków dziejów najnowszych, historyków nauki, studentów kierunków humanistycznych i matematycznych oraz osób zainteresowanych historią nauki XX wieku.

.

Małgorzata Przeniosło, Rady opiekuńcze w Galicji 1919-1921, 2014, 222 s., format B5, ISBN 978-83-7133-595-2, cena 22,02 zł

Monografia dotyczy historii organizacji, których podstawowym zadaniem było niesienie różnorodnego wsparcia osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej. Organizacje tworzone były wysiłkiem samego społeczeństwa. Na terenie Małopolski (Galicji) w analizowanym okresie, działało kilka struktur samopomocowych. Największe znaczenie miały rady opiekuńcze podlegające Radzie Głównej Opiekuńczej w Warszawie także oddziały funkcjonujące w ramach Książęco-Biskupiego Komitetu w Krakowie. Do głównych form pracy wspomnianych organizacji należało zakładanie różnego rodzaju instytucji niosących pomoc, szczególnie: sierocińców, domów opieki dla osób starszych, tanich jadłodalni. Potrzebującym przekazywano także bezpośrednie wsparcie żywnościowe, finansowe, ewentualnie pomoc medyczną. Rozważania oparte zostały na bogatych materiałach źródłowych, szczególnie dokumentach z Archiwum Akt Nowych, Archiwum Państwowego w Krakowie, Archiwum Państwowego w Rzeszowie, Archiwum Obwodowego we Lwowie i archiwów kościelnych. Publikacja skierowana jest do historyków i pedagogów oraz miłośników tych dyscyplin.

Małgorzata Przeniosło, Rady opiekuńcze w województwie kieleckim w latach 1918-1921, 2013, 253 s., format B5, ISBN 978-83-7133-543-3, cena 28,35 zł

Niniejsza publikacja skłąda się z sześciu rozdziałów. Oprócz rozdziału pierwszego – wstępnego, w którym w skrócie zarysowano dzieje instytucji samopomocy społecznej w latach I wojny światowej, w kolejnych zostały zamieszczone informacje na temat rad opiekuńczych funkcjonujących w województwie kieleckim w latach 1918-1921. W rozdziale drugim znalazły się rozważania na temat powstania i rozwoju organizacyjnego poszczególnych rad opiekuńczych na opisywanym obszarze; w kolejnych dwóch – na temat różnych form ich aktywności. Rozdział trzeci przedstawia informacje o pomocy żywnościowej, odzieżowej i finansowej, prowadzonych przytułkach dla osób starszych, a także innych działaniach mających na celu wspiernie potrzebujących. Analizie poddano tu zarówno pomoc niesioną osobom dorosłym, jak i – w przypadku niektórych inicjatyw – dzieciom. Następny rozdział dotyczy wyłącznie inicjatyw skierowanych do dzieci. Mowa w nim m.in. o ochronkach i schroniskach, akcji „Ratujcie dzieci” i współpracy organizacji z powstającymi na ziemiach polskich od 1919 r. Komitetami Pomocy Dzieciom. Rozdział piąty w całości został poświęcony źródłom finansowania i sytuacji ekonomicznej rad, natomiast ostatni, szósty, stosunkom RGO z władzami państwowymi i samorządowymi. Tu znalazły się także wiadomości kończące całość rozważań, dotyczące likwidacji organizacji. Publikacja skierowana jest do historyków i pedagogów, a także miłośników tych dyscyplin.

Małgorzata  Przeniosło, Pomoc dzieciom w działalności Rady Głównej Opiekuńczej w latach 1915 –1921, 2017, 504 s., format B5, ISBN 978-83-7133-689-8, cena 66,15 zł

Rada Główna Opiekuńcza powstała  w grudniu 1915 r. w Warszawie. Swoją działalnością objęła wówczas część Królestwa Polskiego, którą okupowali Niemcy. Była jedną z największych na ziemiach polskich organizacji samopomocy społecznej, które miały głównie na celu udzielenie pomocy osobom  znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i życiowej. Rada Główna Opiekuńcza stopniowo zaczęła się koncentrować na pomocy najsłabszej części społeczeństwa – dzieciom. Tocząca się wojna pogorszyła ich warunki bytowe w największym stopniu, a szerzące się epidemie zagrażały im najbardziej. Rada i struktury terenowe dostrzegały wagę tego problemu, skalę zagrożenia i potrzebę działania. Do najważniejszych form ich aktywności należało tworzenie różnego rodzaju placówek pomocowych dla dzieci, a także dofinansowanie bądź przejmowanie tych już istniejących. Były to przede wszystkim ochronki, sierocińce, żłobki, internaty dla młodzieży, szpitale, przychodnie, jadłodajnie dla dzieci. Potrzebującym rozdawano też żywność, ubrania i obuwie. W związku z trudną sytuacją organizacja kontynuowała swoją działalność także po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, stworzyła sieć rad lokalnych na obszarze  niemal całego kraju. Książka jest kierowana do osób zainteresowanych historią dobroczynności i pomocy społecznej.  Adresowana jest zarówno do profesjonalnych pedagogów i historyków jak i studentów tych kierunków.

Małgorzata Przeniosło, Lidia Michalska-Bracha (red.), Znani i nieznani międzywojennego Lwowa. Studia i materiały, t. 4, 2015, 194 s., format B5, ISBN 978-83-7133-649-2, cena 23,10 zł

Spis treści

Wstęp – Małgorzata Przeniosło, Lidia Michalska-Bracha , s. 7

Studia

Emil Noiński (Warszawa) – Stanisław Zarewicz (1874–1931) – kustosz Muzeum Historycznego Miasta Lwowa i jego kolekcjonerskie pasje, s. 11

Olga Gul (Lwów) – Łucja Charewiczowa i jej wkład w naukę historyczną międzywojennego Lwowa, s. 25

Paweł Sierżęga (Rzeszów) – Adam Robert Fischer (1889–1943). Szkic do portretu , s.  35

Małgorzata Przeniosło (Kielce) – Mieczysław Ziemnowicz (1882–1971) – pedagog, docent Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, s. 49

Kатерина Юхимчук (Lwów) – Ігор Свєшніков (1915–1995) – представник львівської археологічної школи: до питання про українсько-польські наукові взаємини у міжвоєнний період , s. 61

Mariola Hoszowska (Rzeszów) – Lwowscy dydaktycy historii o szkolnej edukacji historycznej i jej związkach z nauką (koniec XIX – pierwsza połowa XX wieku), s. 73

Kamila Cybulska (Kielce) – Działalność Ligi Kobiet Polskich we Lwowie w latach dwudziestych XX wieku, s. 93

Lidia Michalska-Bracha (Kielce) – Działalność naukowa i wydawnicza Towarzystwa Badania Historii Obrony Lwowa i Województw Południowo-Wschodnich (1928–1939). Zarys problematyki , s. 115

Ірина Орлевич (Lwów) – Львівський Ставропігійський інститут міжвоєнного періоду: реорганізація, членство, діяльність, s. 129

Robert Kotowski (Kielce) – Lwowska tułaczka Wacława Olszewicza, s. 149

Materiały

Małgorzata Przeniosło (Kielce) – Problemy z utworzeniem i obsadą Katedry Psychologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie w okresie międzywojennym , s. 165

Marek Przeniosło (Kielce) – Polityka Rosjan na terenie województwa lwowskiego we wrześniu 1939 roku w świetle relacji zgromadzonych przez rząd polski na uchodźstwie, s. 181

Małgorzata i Marek Przeniosło (oprac.), Michał Brensztejn, Dziennik 1915-1918, cz. 1: rok 1915 i 1916. Seria: Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918), t. 2, 2015, 186 s., format B5, ISBN 978-83-7133-651-5, cena 18,90 zł

Michał Eustachy Brensztejn urodził się 1874 r. w Telszach na Żmudzi. Do szkoły realnej uczęszczał w Wilnie. Następnie brał udział m.in. w wykładach uniwersyteckich w Krakowie w zakresie archiwistyki i studiów bibliotecznych, gdzie nawiązał liczne kontakty ze środowiskiem literackim i naukowym. Brał udział w pracach Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, zasilał jego zbiory przygotowywał do druku kolejne publikacje. W 1910 roku przeniósł się wraz z żoną do Wilna. Michał trudnił się wykonywaniem prac w zakresie zarządzania gospodarstwami domowymi, pewne dochody przynosiła mu także aktywność literacko-dziennikarska i naukowa. Po wskrzeszeniu Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie Brensztejn został w nim bibliotekarzem, kierując od 1925 r. aż do śmierci jej Działem Rękopisów. Brensztejn był znanym kolekcjonerem, zgromadził m.in. liczne okazy archeologiczne, numizmatyczne, etnograficzne, rękopisy. Część zbiorów jeszcze za życia przekazywał instytucjom naukowym i kulturalnym. Jego obszar zainteresowań naukowych obejmował archeologię, numizmatykę, historię. Lista publikacji liczy około 300 rozpraw, artykułów i sprawozdań. Niniejszy „Dziennik” Michała Brensztejna dotyczy okresu Wielkiej Wojny. Autor rozpoczął notatki 18 maja 1915 roku, a zakończył 31 grudnia 1918 r. Zawierają one wiadomości o najważniejszych wydarzeniach rozgrywających się wówczas w Wilnie, czasem na Wileńszczyźnie. Tematyka dotyczy przede wszystkim codzienności wojennej – sytuacji aprowizacyjnej, możliwości zarobkowania, zdrowotności, stanu bezpieczeństwa, zachowania Rosjan w ostatnich miesiącach sprawowania przez nich władzy w mieście, polityki Niemców w okupowanym Wilnie oraz aktywności społecznej i politycznej mieszkańców w rzeczywistości wojennej. Warto podkreślić, że w swoim „Dzienniku” Brensztejn nieraz wklejał oryginalne dokumenty związane z opisem. Wartość poznawcza tych materiałów jest na tyle duża, że zdecydowano się na zamieszczenie tych treści na końcu publikacji, w aneksach. Do każdego dokumentu dołączona jest informacja, z jaką datą w ”Dzienniku” materiał koresponduje. „Dziennik” jest dla historyka pozycją niezwykle wartościową. Bogactwo szczegółów, precyzja w przekazywaniu informacji, duże możliwości w pozyskiwaniu wiedzy na temat rozgrywających się wydarzeń oraz ich odpowiednia selekcja, przenikliwość w czynionych obserwacjach – wszystko to powoduje, że publikowany „Dziennik” jest doskonałym źródłem do dziejów Wilna i Wileńszczyzny.

Małgorzata i Marek Przeniosło, Rada Główna Opiekuńcza w latach I wojny światowej, 2018, 418 s., format B5, ISBN 978-83-7133-723-9, cena 57,75 zł
Rada Główna Opiekuńcza była organizacją samopomocową powstałą z potrzeby chwili w 1915 r. w Warszawie. Do jej utworzenia przyczyniły się elity społeczne, dostrzegające trudne położenie coraz szerszych kręgów współobywateli, jakie spowodował okres Wielkiej Wojny. Struktury lokalne RGO funkcjonowały do wiosny 1921 r.
Autorzy publikacji postawili sobie zadanie przedstawienia działań pomocowych podejmowanych przez Radę Główną Opiekuńczą. Obraz aktywności organizacji starali się ukazać na tle ogólnej sytuacji społeczeństwa Królestwa Polskiego, zwracając uwagę szczególnie na kwestie bytowe. Dokonali próby określenia sytuacji mieszkańców Królestwa w czasie wojny, ich najpilniejsze potrzeby oraz poziom ratownictwa społecznego na badanym terenie. Przedstawili genezę RGO oraz proces tworze¬nia jej struktur organizacyjnych, zarówno centralnych, jak i lokalnych. Istotne było ustalenie form działalności pomocowej oraz zasad, na jakich ją prowadzono, ustalenie źródeł pozyskiwania funduszy na działalność dobroczynną. Równie ważnym problemem było określenie zakresu współpracy RGO z ówczesnymi władzami państwowymi i samorządowymi. Publikacja zawiera również rozważania ogólne na temat roli RGO w ratowaniu współobywateli od głodu, chorób i innych zagrożeń, które niosła wojna, a także postaw ich samych w nowej, trudnej sytuacji. Praca w dużym stopniu opiera się na materiałach źródłowych. Wśród nich podstawę stanowi dokumentacja wytworzona przez samą RGO, która przechowywana jest w Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Autorzy książki sięgnęli także do akt przechowywanych w innych archiwach i do materiałów ze zbiorów specjalnych znajdujących się w bibliotekach naukowych zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Korzystali też z informacji ukazujących się w prasie i pamiętnikach tamtego okresu. W książce wyodrębnionych jest dziewięć rozdziałów problemowych. Zamieszczone zostały aneksy, które zawierają dokumenty stanowiące podstawę działalności RGO. Publikacja kierowana jest do osób zainteresowanych historią dobroczynności i pomocy społecznej. Adresowana zarówno do profesjonalnych pedagogów i historyków, jak i szerokiego kręgu czytelników.

Małgorzata i Marek Przeniosło, Rada Główna Opiekuńcza w latach 1918-1921, 2018, 396 s., format B5, ISBN 978-83-7133-724-6, cena 54,60 zł

Długotrwała wojna przyniosła duże spustoszenia na części ziem polskich. W znacznym stopniu uległa zniszczeniu infrastruktura: domy, gospodarstwa rolne, zakłady rzemieślnicze i przemysłowe, drogi i mosty; nie obsiano części pól, co skutkowało niemożnością zaspokojenia podstawowych potrzeb ludności. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości sytuacja wciąż była trudna. Starały się zaradzić tej sytuacji organizacje samopomocowe powstałe w czasie wojny na ziemiach polskich z inicjatywy przedstawicieli elit społecznych. Nieprzerwaną działalność pomocową prowadziła, najszerzej zakrojoną i jednocześnie obejmującą najdłuższy okres, Rada Główna Opiekuńcza powstała w 1915 r. w Warszawie. Struktury lokalne RGO funkcjonowały do wiosny 1921 r. Działacze, zarówno centralni, jak i lokalni, nie wyobrażali sobie bowiem pozostawienia bez opieki setek tysięcy ludzi i postanowili rozszerzyć zarówno obszar, jak i zakres działalności, aby wspomóc potrzebujących. Niniejsza praca ma na celu ukazanie działalności pomocowej RGO w okresie powojennym. Autorzy skupili się na przeanalizowaniu sytuacji życiowej (w tym materialnej) mieszkańców ziem polskich, zbadaniu sposobu organizacji struktur rady, określeniu zasad prowadzenia pracy pomocowej, ustaleniu źródeł pozyskiwania funduszy, zbadaniu poszczególnych form pomocy oraz określeniu zakresu współpracy z innymi organizacjami i z władzami w udzielaniu wsparcia potrzebującym. Jednym z założeń pracy jest przyjrzenie się jakie efekty niosła pozasamopomocowa działalność organizacji, jej wpływ na budowanie więzi międzyludzkich i rozwój postaw patriotycznych, zarówno poprzez włączenie w pracę dla dobra wspólnego dużych grup społeczeństwa, jak i przekonanie tych, którzy pomocy potrzebowali, że ich los obchodzi tę część współobywateli, która lepiej radzi sobie w trudnych warunkach. Przygotowując monografię, autorzy przeanalizowali w największym stopniu materiały archiwalne z bardzo bogatej spuścizny aktowej Rady, które są przechowywane w Archiwum Akt Nowych w Warszawie. W znacznym stopniu wykorzystane zostały także materiały z innych archiwów i zbiorów specjalnych bibliotek naukowych, zarówno polskich, jak i zagranicznych, m.in. w Berlinie, w Genewie, w Wiedniu, w Londynie, w Wilnie, we Lwowie oraz w Moskwie. Wśród archiwów polskich autorzy oparli się m.in. na zbiorach archiwów państwowych w Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi. Sięgnęli też do źródeł drukowanych wytworzonych przez RGO, prasy, pamiętników oraz dostępnej literatury związanej z podjętą tematyką. W książce wyodrębnionych jest dziewięć rozdziałów problemowych. Umieszczone zostały też aneksy zawierające dokumenty stanowiące podstawę działalności rad w okresie powojennym. Publikacja kierowana jest do osób zainteresowanych historią dobroczynności i pomocy społecznej. Adresowana zarówno do profesjonalnych pedagogów i historyków, jak i szerokiego kręgu czytelników.

Małgorzata i Marek Przeniosło, Wilno i Wileńszczyzna w pamiętnikach z lat pierwszej wojny światowej (materiały ze zbiorów wileńskich i londyńskich). Seria: Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918), t. 1, 2014, 158 s., format B5, ISBN 978-83-7133-621-8, cena 18,90 zł

W pierwszym tomie seryjnego wydawnictwa „Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918)” zamieszczone zostały trzy teksty: pamiętnik Stanisława Aleksandrowicza (fragment dotyczący lat 1914-1918), dziennik Tadeusza Hryniewicza z 1915 r. i dziennik Wacława Wincentego Łubieńskiego z lat 1915-1916. Ani w całości, ani we fragmentach żadna z tych pozycji nie była dotychczas publikowana. Materiały dotyczą tego samego obszaru i okresu chronologicznego. Poświęcone są Wilnu i Wileńszczyźnie w latach I wojny światowej.
Zamieszczone w zbiorze teksty zawierają cenne informacje dotyczące dziejów Wilna i Wileńszczyzny, szczególnie wiadomości na temat życia codziennego społeczeństwa w warunkach wojny oraz zachowań wojsk i władz – początkowo rosyjskich, następnie niemieckich. W obszarze zainteresowania autorów publikowanych materiałów znalazło się wiele wątków bardziej szczegółowych wśród nich takie m.in. zagadnienia jak: 1. Polityka wojsk i władz rosyjskich w okresie zbliżania się do Wilna linii frontu; 2. Postawa mieszkańców miasta i regionu wobec Rosjan; 3. Przygotowania do obrony, obraz działań militarnych; 4. Wkroczenie do Wilna wojsk niemieckich; 5. Zachowanie Niemców; pierwsze decyzje nowych władz; 6. Polityka gospodarcza Niemców na terenach przyfrontowych; 7. Postawa społeczeństwa wobec Niemców; 8. Sytuacja aprowizacyjna społeczeństwa; 9. Źródła dochodów mieszkańców; 10. Aktywność polityczna i społeczna; 11. Rozrywki i spędzanie czasu wolnego w warunkach wojny; 12. Wpływ wojny na demoralizację społeczeństwa i wzrost przestępczości. Powyższe wątki są podejmowane przez poszczególnych autorów w różnym zakresie. W stosunkowo najobszerniejszym stopniu większość z nich poruszył Stanisław Aleksandrowicz, którego pamiętnik jest najobszerniejszy.

Małgorzata i Marek Przeniosło (red.), Znani i nieznani międzywojennego Lwowa. Studia i materiały, t. 3, 2012, 190 s., format B5, ISBN 978-83-7133-528-0, cena 23,10 zł

Spis treści

• Wstęp, s. 7

  Studia

  • Lidia Michalska-Bracha, W kręgu miłośników przeszłości Lwowa – Franciszek Jaworski i Józef Białynia-Chołodecki, s. 11
  • Olga Anatoliwna Osieriedciuk, Ljudwik Finkiel – zasnownik ta piersiij diriektor archiwy Lwiwskowo Uniwiersitetetu, s. 27
  • Ewa Wójcik, Stanisław Lewicki Rogala – bibliofil, wydawca, właściciel wypożyczalni książek, księgarz lwowski, s. 43
  • Jacek Miliński, Dowódcy Okręgu Generalnego Lwów (1919-1921), s. 59
  • Magdalena Cześniak-Zielińska, O życiu i twórczości Jonasza Sterna (1904-1988), s. 85
  • Małgorzata Przeniosło, Władysław Nikliborc (1899-1948) – lwowianin z wyboru, s. 97
  • Jerzy Z. Pająk, Lwów podczas pierwszych dni Wielkiej Wojny 1914-1918, s. 109
  • Irina Gorban, Wirmienskij muziej u Lwowi, s. 127

    Materiały

    • Marek Przeniosło, Komisja Rządząca we Lwowie (1919 r.) – dokumenty z Archiwum Historycznego we Lwowie, s. 139
    • Małgorzata Przeniosło, Rada Opiekuńcza Okręgowa we Lwowie 1919-1921 (wybór materiałów źródłowych), s. 171

Marek Przeniosło (oprac.), Narodziny niepodległości w Galicji (1918-1919). Wybór dokumentów z archiwów lwowskich,2007, 242 s., format B5, ISBN 978-83-7133-323-1, cena 25,20 zł

Problematyka, której dotyczy publikacja, do chwili obecnej została rozpoznana jedynie w niewielkim stopniu. Główną tego przyczyną była bardzo uboga baza źródłowa. Nieznane do tej pory (lub znane w niewielkim stopniu) bardzo cenne materiały zgromadzone w archiwach lwowskich, których wybór autor zamieścił w pracy, z pewnością przyczynią się do poszerzenia wiedzy na temat Galicji w początkowym okresie niepodległości (1918-1919). W niniejszej książce znalazło się 145 dokumentów zgromadzonych w dwóch archiwach lwowskich: Centralnym Państwowym Archiwum Ukrainy we Lwowie i Lwowskim Państwowym Archiwum Obwodowym i jeden dokument przechowywany nie w placówce archiwalnej, ale w Lwowskiej Bibliotece Naukowej im. Wasyla Stefanyka (dawne Ossolineum). Jest to obszerna relacja na temat Stanisławowa na przełomie 1918 i 1919 r. Dokumenty zostały tematycznie pogrupowane. Każdy z nich w zależności od problematyki, której dotyczy, znalazł się w jednej z siedemnastu części:

1. Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie
2. Tymczasowy Komitet Rządzący we Lwowie
3. Komisja Rządząca we Lwowie
4. Generalny Delegat Rządu dla Galicji
5. Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego
6. Polska Rada Narodowa w Przemyślu
7. Powiatowe struktury władzy
8. Samorząd
9. Wojsko
10. Straż (żandarmeria), bezpieczeństwo
11. Problematyka gospodarcza
12. Sytuacja społeczno-polityczna w powiatach
13. Republika Tarnobrzeska
14. Stosunki polsko-ukraińskie
15. Stosunki polsko-czeskie i polsko-słowackie
16. Stosunki polsko-żydowskie. Ekscesy antyżydowskie
17. Przestępczość.

Marek Przeniosło, Polska Komisja Likwidacyjna 1918-1919, 2010, 376 s., format B5, ISBN 978-83-7133-428-3, cena 48,30 zł

Rozważania, które podjęto w pracy, dotyczą różnorodnych sfer aktywności PKL. Całość autor starał się przedstawić na szerszym tle innych wydarzeń rozgrywających się wówczas w Galicji. W rozdziale I (wprowadzającym) omówiono okoliczności powstania Komisji i wyłonienia jej władz szczebla centralnego. W rozdziale II poznajemy tworzenie i funkcjonowanie struktur PKL na szczeblu poszczególnych powiatów. Znalazły się tu również wiadomości o powiatowych strukturach narodowych (niektóre z nich powstały jeszcze przed utworzeniem PKL) i decyzjach, jakie Komisja podejmowała w sprawie samorządu terytorialnego. Rozdział III dotyczy zasad funkcjonowania struktur Komisji, jej źródeł finansowania oraz warunków pracy urzędników. W kolejnym omawiane są wzajemne stosunki między PKL a radą Regencyjną, a następnie rządem Jędrzeja Moraczewskiego. W tym fragmencie pracy umieszczono także podrozdział: elementy polityki zagranicznej w działalności Komisji. Rozdziały V i VI dotyczą bezpośrednich działań podejmowanych przez wojska PKL na terenie Galicji Zachodniej, odnoszących się do sfery organizacji wojska, żandarmerii i sądownictwa (rozdział V) oraz gospodarki i najważniejszych problemów społecznych, w tym aprowizacji i pomocy społecznej (rozdział VI). Rozdział VII poświęcono stanowi bezpieczeństwa na omawianym terenie, szczególnie zjawisku przestępczości, oraz częściowo z nim związanemu problemowi rozruchów antysemickich. W oddzielnym podrozdziale wyodrębniono kwestie tzw. Republiki Tarnobrzeskiej, której istnienie niosło za sobą pewne zagrożenia nie tylko dla Tarnobrzeskiego, ale i dla okolicznych powiatów. W następnym rozdziale omówiono trzy problemy: pierwszy dotyczy informacji o postawie PKL wobec toczącego się w Galicji Wschodniej konfliktu polsko-ukraińskiego, drugi – zabiegów Komisji mających na celu korzystne ukształtowanie polskiej granicy na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie, trzeci – kwestii polityki, jaką galicyjskie władze administracyjne prowadziły wobec Ukraińców i Czechów zamieszkałych na interesującym nas terenie. Ostatni, IX rozdział poświęcony został kontaktom PKL z lwowskim ośrodkiem władzy, które ostatecznie po przeprowadzeniu rozmów zjednoczeniowych z Tymczasowym Komitetem Rządzącym zakończyły się połączeniem obu struktur i utworzeniem Komisji Rządzącej. Pracę wzbogacają biogramy PKL oraz naczelników i zastępców naczelników poszczególnych wydziałów Komisji, a także dwa obszerne aneksy, w pierwszym umieszczono składy imienne poszczególnych powiatowych komitetów narodowych działających na terenie Galicji Zachodniej, w drugim – składy rad przybocznych komisarzy powiatowych PKL. o.

Marek Przeniosło (oprac.), Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916. Ziemia lubelska, 2013, 208 s., format B5, ISBN 978-83-7133-576-1, cena 19,95 zł

W pracy zamieszczono dokumenty przechowywane w Archiwum Państwowym w Krakowie, w zespole NKN. Raporty kierowane były do Departamentu Wojskowego NKN w Piotrkowie (do działającego tam Centralnego Biura Werbunkowego). Publikowane dokumenty są bogatym źródłem informacji nie tylko na temat akcji werbunkowej do Legionów Polskich i stosunku do niej społeczeństwa. Zawierają szereg cennych danych także o aktywności społecznej i politycznej mieszkańców terenów okupowanych, ich życiu codziennym, relacjach pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi. Publikacja jest trzecią częścią dwóch analogicznych zbiorów dokumentów, które dotyczą ziemi kieleckiej (opracował Jerzy Z. Pająk) i ziemi radomskiej (opracował Marek Przeniosło).

.

.

Marek Przeniosło (oprac.), Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916. Ziemia radomska, 2007, 222 s., format B5, ISBN 978-83-7133-332-3, cena 25,20 zł

Na zamieszczone w niniejszym zbiorze teksty źródłowe składają się raporty oficerów werbunkowych lub osób czasowo ich zastępujących. Kierowane one były do DW NKN w Piotrkowie Centralnego Biura Werbunkowego. Raporty przechowywane są w Archiwum Państwowym w Krakowie w zespole: Archiwum Naczelnego Komitetu Narodowego. Część z nich zachowała się w postaci zarówno rękopisu, jak i maszynopisu, niektóre tylko rękopisu lub maszynopisu. Raporty oficerów werbunkowych są bogatym źródłem informacji nie tylko na temat akcji werbunkowej do Legionów Polskich i stosunku do niej społeczeństwa. Zawierają one szereg cennych danych także m.in. o aktywności społecznej i politycznej mieszkańców terenów okupowanych, ich życiu codziennym, wzajemnych relacjach pomiędzy poszczególnymi warstwami społecznymi. Autorzy materiałów, o których mowa, często wywodzili się ze środowisk inteligenckich, co niewątpliwie wpływało na większą dojrzałość i przenikliwość ich obserwacji. Generalnie raporty zawierają informacje dość wiarygodne, choć zdarzają się w nich również sądy i spostrzeżenia powierzchowne i nadmiernie uproszczone. Materiał źródłowy podzielony został na części. W każdej z nich znalazły się dokumenty z placówek werbunkowych działających w siedzibach poszczególnych powiatów ziemi radomskiej, rozumianej jako teren byłej guberni radomskiej: 1) Końskich, 2) Kozienicach, 3) Opatowie, 4) Opocznie, 5) Radomiu, 6) Sandomierzu i 7) Wierzbniku (Starachowicach). Do części zawierających materiały dotyczące siedmiu wymienionych placówek dołączono część ósmą, w której znalazły się raporty z Domu Transportowego w Białobrzegach. Zamieszczone materiały dotyczą lat 1915-1916, w tym bowiem okresie funkcjonowały na terenie Królestwa Polskiego placówki werbunkowe DW NKN. W publikacji znalazła się tylko część dostępnych raportów i korespondencji. Pominięto dokumenty dostarczające informacji ogólnikowych, niewiele wnoszące do naszej wiedzy o interesującym nas okresie, także takie, które zawierały treści w dużym stopniu będące powtórzeniami innych materiałów wybranych do publikacji. Zdarzało się, że z niektórych raportów trzeba było zrezygnować ze względu na ich bardzo słabą czytelność. W sumie w publikacji znalazło się 108 dokumentów, z tego najwięcej (25) pochodzi z placówki werbunkowej w Radomiu. Dokumenty z poszczególnych placówek werbunkowych znalazły się w oddzielnych ponumerowanych częściach. Na początku każdej części zamieszczono wykaz osób przydzielonych do danej placówki werbunkowej wraz z informacją o okresie, w którym w niej służyli. W każdej części materiały ułożone zostały według kolejności chronologicznej. Wszystkim dokumentom nadano numery, przy odwoływaniu się do danego dokumentu (chodzi o odwołania, które pojawiają się w przypisach) wymieniony jest numer części oraz numer danego dokumentu (np. zamieszczony w części pierwszej /Końskie/ dokument nr 1, zapisany zostanie jako 1/1). Materiały dotyczące ziemi radomskiej, które znalazły się w niniejszej publikacji, są częścią większego przedsięwzięcia wydawniczego. Równolegle przygotowane zostały do druku raporty i korespondencja oficerów werbunkowych działających na terenie ziemi kieleckiej (opracowanie, wstęp i przypisy Jerzy Z. Pająk). Wkrótce podjęte zostaną prace nad przygotowaniem materiałów z placówek werbunkowych funkcjonujących w innych rejonach Królestwa Polskiego.

Marek Przeniosło, Lidia Michalska-Bracha (red.), Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały, 2007, 168 s., format B5, ISBN 978-83-7133-335-4, cena 22,05 zł

Badania nad dziejami Lwowa w XIX-XX w. przeżywają w ostatnim okresie prawdziwy renesans. Zainteresowaniami objęto niemal wszystkie najważniejsze aspekty obrazujące wielokulturowy charakter tego miasta. Wydawnictwo zbiorowe Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa zawiera studia dotyczące postaci aktywnych w życiu społeczno-kulturalnym miasta do 1918 r. Zaprezentowane w tym tomie rozprawy i materiały poświęcone zostały dziejom lwowskich środowisk intelektualnych. Przedmiotem zainteresowań autorów artykułów stały się zarówno losy zbiorowe, jak i indywidualne przedstawicieli świata kultury, polityki, różnych dyscyplin naukowych i stowarzyszeń społecznych. Losy ludzi związanych ze Lwowem od urodzenia, ale także tych, których nazwać możemy lwowianami z wyboru. Autorami prezentowanych studiów i materiałów są przedstawiciele różnych ośrodków naukowych w kraju, dla których tematyka lwowska stała się przedmiotem szerszych zainteresowań badawczych, m.in. z Krakowa, Rzeszowa, Wrocławia, Częstochowy, Bydgoszczy oraz Kielc. Przedstawione w niniejszym wydawnictwie studia i materiały poświęcone lwowskim środowiskom wpisują się w nurt szerszych badań z zakresu dziejów Lwowa w XIX-XX stuleciu. O ciągłości tematyki podjętej w prezentowanym tomie świadczy równocześnie wydany zbiór studiów i materiałów pt. Znani i nieznani międzywojennego Lwowa. Redaktorzy planują w przyszłości kontynuowanie niniejszych wydawnictw w przyjętym dotychczas zakresie chronologicznym i problemowym.

Marek Przeniosło, Lidia Michalska-Bracha (red.), Znani i nieznani międzywojennego Lwowa. Studia i materiały, 2007, 134 s., format B5, ISBN 978-83-7133-334-7, cena 17,85 zł

Kielce od kilku lat są ośrodkiem, w którym prowadzone są intensywne badania nad dziejami Lwowa (również całej Galicji) w XIX i XX wieku. Oddawany do rąk czytelnika zbiór jest pierwszą większą publikacją, w której zostały zamieszczone wyniki tych badań. Dawny Lwów miał niezwykłe szczęście do nieprzeciętnych mieszkańców, którzy wnieśli znaczący, choć dotychczas nie zawsze zauważony i doceniony, wkład w rozwój regionu, kraju, czy nawet świata. Obecnie istnieje już pewna liczba publikacji na temat tego miasta, w których w większym lub mniejszym stopniu wyeksponowane zostały informacje dotyczące pojedynczych osób, grup osób (szczególnie środowisk zawodowych), także aktywności lwowian w strukturach różnych organizacji. Nie znajdujemy jednak takich pozycji, które odnosiłyby się wyłącznie do okresu międzywojennego. Niniejsza publikacja ma właśnie taki charakter. „Znani i nieznani międzywojennego Lwowa” to zbiór studiów i materiałów, w których zaprezentowane zostały wyniki badań autorów głównie ze środowiska kieleckiego. W publikacji znalazło się w sumie dziewięć tekstów. Całość została podzielona na dwie części. Równocześnie z niniejszym zbiorem ukazała się praca o podobnym charakterze, dotycząca jednak wcześniejszego okresu. Publikacja ta nosi tytuł: Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały. Publikacje skierowane są nie tylko do zawodowych historyków, z pewnością mogą sięgnąć do niej studenci kierunków humanistycznych, a także osoby zainteresowane dziejami Lwowa. Redaktorzy tych publikacji zamierzają w przyszłości kontynuować wydawanie kolejnych materiałów na powyższy temat.

Małgorzata Przeniosło, Marek Przeniosło, Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Katolicki Uniwersytet Lubelski, 2022, 396 s., format B5, ISBN 978-83-7133-954-7, cena 75,60 zł

 Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Katolicki Uniwersytet Lubelski jest efektem realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Na całość publikacji składa się sześć części, każda z nich dotyczy jednego z sześciu uniwersytetów, które funkcjonowały w Polsce w okresie międzywojennym. Były to: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Poznański i Katolicki Uniwersytet Lubelski. Pięć pierwszych było uczelniami państwowymi, KUL funkcjonował jako placówka prywatna. Uniwersytet w Lublinie rozpoczął działalność w grudniu 1918 r., był on najmniejszym spośród wymienionych uczelni.

W każdej części Słownika znalazły się biogramy profesorów, którzy na danym uniwersytecie kierowali katedrami. Wiązało się to z ich równoczesną nominacją na profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego. Łącznie w publikacji zamieszczono 953 biogramy, w części dotyczącej KUL są to 72 biogramów. W każdej części Słownika znajduje się obszerny wstęp. Zadaniem wstępu jest wyjaśnienie zasad, na jakich zostały skonstruowane biogramy, także wprowadzenie czytelnika w skomplikowaną materię funkcjonowania międzywojennych uniwersytetów i miejsca w nich kierujących katedrami profesorów. Ostatnia z części wstępu zawiera analizę danych zaczerpniętych z biogramów znajdujących się w danym tomie, co ma pokazać możliwości, jakie daje Słownik w dalszych badaniach nad kadrą akademicką. Ten fragment ma także pozwolić czytelnikowi na spojrzenie na pojedynczych profesorów, jako na część większej zbiorowości.

Słownik zawiera szczegółowe (wcześniej często zupełnie nieznane) informacje życiorysowe. Dotyczą one głównie drogi naukowej i zawodowej profesorów, w biogramach czytelnik znajdzie jednak również liczne informacje odnoszące się do innych obszarów życia, w tym rodziny bohaterów publikacji. W nagłówku każdego biogramu umieszczono zapis informujący o katedrze kierowanej przez danego profesora, także o nazwie wydziału, w ramach którego katedra funkcjonowała. Biogramy we wszystkich częściach Słownika opierają się na identycznym schemacie. Składa się on z 16 punktów, w każdym z nich został podjęty oddzielny wątek z życiorysu profesorów. Bezpośrednio pod każdym biogramem znajduje się informacja o źródłach i literaturze przedmiotu dotyczących danej osoby. Umieszczono tu tylko wybrane najważniejsze wykorzystane pozycje. Zdecydowana większość biogramów powstała na bazie źródeł archiwalnych, stąd ich zdecydowana przewaga w wykazach. Autorzy w szerokim zakresie korzystali zarówno z archiwów krajowych (szczególnie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Centralnego Archiwum Wojskowego, archiwów uczelni funkcjonujących w okresie międzywojennych, archiwów uczelni powstałych po II wojnie światowej, Archiwum Polskiej Akademii Nauk), jak i z archiwów zagranicznych (szczególnie ukraińskich, litewskich, austriackich, niemieckich i włoskich). W przypadku uniwersytetu w Lublinie najbogatsze materiały na temat profesorów tej uczelni przechowywane są w Archiwum Akt Nowych i Archiwum KUL.

Małgorzata Przeniosło, Marek Przeniosło, Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Jagielloński, 2021, 904 s., format B5, ISBN 978-83-7133-952-3, cena 157,50 zł

Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Jagielloński jest efektem realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Na całość publikacji składa się sześć części, każda z nich dotyczy jednego z sześciu uniwersytetów, które funkcjonowały w Polsce w okresie międzywojennym. Były to: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Poznański i Katolicki Uniwersytet Lubelski. Pięć pierwszych uniwersytetów było uczelniami państwowymi, szósty funkcjonował jako placówka prywatna. W większości były to uniwersytety o dużych tradycjach, najstarszy z nich, UJ, powstał w 1364 r.

W każdej części Słownika znalazły się biogramy profesorów, którzy na danej uczelni kierowali katedrami. Wiązało się to z ich równoczesną nominacją na profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego. Łącznie w publikacji zamieszczono 953 biogramy, w części dotyczącej UJ jest to 210 biogramów. W każdej części Słownika znajduje się obszerny wstęp. Zadaniem wstępu jest wyjaśnienie zasad, na jakich zostały skonstruowane biogramy, także wprowadzenie czytelnika w skomplikowaną materię funkcjonowania międzywojennych uniwersytetów i miejsca w nich kierujących katedrami profesorów. Ostatnia z części wstępu zawiera analizę danych zaczerpniętych z biogramów znajdujących się w danym tomie, co ma pokazać możliwości, jakie daje Słownik w dalszych badaniach nad kadrą akademicką. Ten fragment ma także pozwolić czytelnikowi na spojrzenie na pojedynczych profesorów jako na część większej zbiorowości.

Słownik zawiera szczegółowe (wcześniej często zupełnie nieznane) informacje życiorysowe. Dotyczą one głównie drogi naukowej i zawodowej profesorów, w biogramach czytelnik znajdzie jednak również liczne informacje odnoszące się do innych obszarów życia, w tym rodziny bohaterów publikacji. W nagłówku każdego biogramu umieszczono zapis informujący o katedrze kierowanej przez danego profesora, także o nazwie wydziału, w ramach którego katedra funkcjonowała. Biogramy we wszystkich częściach Słownika opierają się na identycznym schemacie. Składa się on z 16 punktów, w każdym z nich został podjęty oddzielny wątek z życiorysu profesorów. Bezpośrednio pod każdym biogramem znajduje się informacja o źródłach i literaturze przedmiotu dotyczących danej osoby. Umieszczono tu tylko wybrane najważniejsze wykorzystane pozycje. Zdecydowana większość biogramów powstała na bazie źródeł archiwalnych, stąd ich zdecydowana przewaga w wykazach. Autorzy w szerokim zakresie korzystali zarówno z archiwów krajowych (szczególnie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Centralnego Archiwum Wojskowego, archiwów uczelni funkcjonujących w okresie międzywojennych, archiwów uczelni powstałych po II wojnie światowej, Archiwum Polskiej Akademii Nauk), jak i z archiwów zagranicznych (szczególnie ukraińskich, litewskich, austriackich, niemieckich i włoskich).

Małgorzata Przeniosło, Marek Przeniosło, Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, 2022, 812 s., format B5, ISBN 978-83-7133-960-8, cena 142,80 zł

 Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie jest efektem realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Na całość publikacji składa się sześć części, każda z nich dotyczy jednego z sześciu uniwersytetów, które funkcjonowały w Polsce w okresie międzywojennym. Były to: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Poznański i Katolicki Uniwersytet Lubelski. Pięć pierwszych uniwersytetów było uczelniami państwowymi, szósty funkcjonował jako placówka prywatna. W większości były to uniwersytety o dużych tradycjach, najstarszy z nich, UJ, powstał w 1364 r. W przypadku uczelni lwowskiej za datę jej powstania uważa się rok 1661.

W każdej części Słownika znalazły się biogramy profesorów, którzy na danej uczelni kierowali katedrami. Wiązało się to z ich równoczesną nominacją na profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego. Łącznie w publikacji zamieszczono 953 biogramy, w części dotyczącej UJK są to 172 biogramy. W każdej części Słownika znajduje się obszerny wstęp. Zadaniem wstępu jest wyjaśnienie zasad, na jakich zostały skonstruowane biogramy, także wprowadzenie czytelnika w skomplikowaną materię funkcjonowania międzywojennych uniwersytetów i miejsca w nich kierujących katedrami profesorów. Ostatnia z części wstępu zawiera analizę danych zaczerpniętych z biogramów znajdujących się w danym tomie, co ma pokazać możliwości, jakie daje Słownik w dalszych badaniach nad kadrą akademicką. Ten fragment ma także pozwolić czytelnikowi na spojrzenie na pojedynczych profesorów jako na część większej zbiorowości.

Słownik zawiera szczegółowe (wcześniej często zupełnie nieznane) informacje życiorysowe. Dotyczą one głównie drogi naukowej i zawodowej profesorów, w biogramach czytelnik znajdzie jednak również liczne informacje odnoszące się do innych obszarów życia, w tym rodziny bohaterów publikacji. W nagłówku każdego biogramu umieszczono zapis informujący o katedrze kierowanej przez danego profesora, także o nazwie wydziału, w ramach którego katedra funkcjonowała. Biogramy we wszystkich częściach Słownika opierają się na identycznym schemacie. Składa się on z 16 punktów, w każdym z nich został podjęty oddzielny wątek z życiorysu profesorów. Bezpośrednio pod każdym biogramem znajduje się informacja o źródłach i literaturze przedmiotu dotyczących danej osoby. Umieszczono tu tylko wybrane najważniejsze wykorzystane pozycje. Zdecydowana większość biogramów powstała na bazie źródeł archiwalnych, stąd ich zdecydowana przewaga w wykazach. Autorzy w szerokim zakresie korzystali zarówno z archiwów krajowych (szczególnie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Centralnego Archiwum Wojskowego, archiwów uczelni funkcjonujących w okresie międzywojennych, archiwów uczelni powstałych po II wojnie światowej, Archiwum Polskiej Akademii Nauk), jak i z archiwów zagranicznych (szczególnie ukraińskich, litewskich, austriackich, niemieckich i włoskich).

Małgorzata Przeniosło, Marek Przeniosło, Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Poznański, 2022, 752 s., format B5, ISBN 978-83-7133-963-9, cena 149,10 zł

Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Poznański jest efektem realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Na całość publikacji składa się sześć części, każda z nich dotyczy jednego z sześciu uniwersytetów, które funkcjonowały w Polsce w okresie międzywojennym. Były to: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Poznański i Katolicki Uniwersytet Lubelski. Pięć pierwszych uniwersytetów było uczelniami państwowymi, szósty funkcjonował jako placówka prywatna. W większości były to uniwersytety o dużych tradycjach, najstarszy z nich, UJ, powstał w 1364 r. Utworzony w 1919 r. Uniwersytet Poznański był ukoronowaniem czterystuletnich starań o zorganizowanie samodzielnego polskiego uniwersytetu w Poznaniu. W środowisku elit Wielkopolski myśl o powołaniu uczelni o charakterze uniwersyteckim stale powracała przez cały ten okres. Pierwszą jej emanacją była powstała w 1519 r. Akademia Lubrańskiego.

W każdej części Słownika znalazły się biogramy profesorów, którzy na danej uczelni kierowali katedrami. Wiązało się to z ich równoczesną nominacją na profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego. Łącznie w publikacji zamieszczono 953 biogramy, w części dotyczącej UP jest to 159 biogramów. W każdej części Słownika znajduje się obszerny wstęp. Zadaniem wstępu jest wyjaśnienie zasad, na jakich zostały skonstruowane biogramy, także wprowadzenie czytelnika w skomplikowaną materię funkcjonowania międzywojennych uniwersytetów i miejsca w nich kierujących katedrami profesorów. Ostatnia z części wstępu zawiera analizę danych zaczerpniętych z biogramów znajdujących się w danym tomie, co ma pokazać możliwości, jakie daje Słownik w dalszych badaniach nad kadrą akademicką. Ten fragment ma także pozwolić czytelnikowi na spojrzenie na pojedynczych profesorów jako na część większej zbiorowości.

Słownik zawiera szczegółowe (wcześniej często zupełnie nieznane) informacje życiorysowe. Dotyczą one głównie drogi naukowej i zawodowej profesorów, w biogramach czytelnik znajdzie jednak również liczne informacje odnoszące się do innych obszarów życia, w tym rodziny bohaterów publikacji. W nagłówku każdego biogramu umieszczono zapis informujący o katedrze kierowanej przez danego profesora, także o nazwie wydziału, w ramach którego katedra funkcjonowała. Biogramy we wszystkich częściach Słownika opierają się na identycznym schemacie. Składa się on z 16 punktów, w każdym z nich został podjęty oddzielny wątek z życiorysu profesorów. Bezpośrednio pod każdym biogramem znajduje się informacja o źródłach i literaturze przedmiotu dotyczących danej osoby. Umieszczono tu tylko wybrane najważniejsze wykorzystane pozycje. Zdecydowana większość biogramów powstała na bazie źródeł archiwalnych, stąd ich zdecydowana przewaga w wykazach. Autorzy w szerokim zakresie korzystali zarówno z archiwów krajowych (szczególnie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Centralnego Archiwum Wojskowego, archiwów uczelni funkcjonujących w okresie międzywojennych, archiwów uczelni powstałych po II wojnie światowej, Archiwum Polskiej Akademii Nauk), jak i z archiwów zagranicznych (szczególnie ukraińskich, litewskich, austriackich, niemieckich i włoskich).

Małgorzata Przeniosło, Marek Przeniosło, Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, 2022, 700 s., format B5, ISBN 978-83-7133-965-3, cena 126,00 zł

Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie jest efektem realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Na całość publikacji składa się sześć części, każda z nich dotyczy jednego z sześciu uniwersytetów, które funkcjonowały w Polsce w okresie międzywojennym. Były to: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Poznański i Katolicki Uniwersytet Lubelski. Pięć pierwszych uniwersytetów było uczelniami państwowymi, szósty funkcjonował jako placówka prywatna. W większości były to uniwersytety o dużych tradycjach, najstarszy z nich, UJ, powstał w 1364 r. W przypadku uczelni wileńskiej za datę jej powstania uważa się rok 1579.

W każdej części Słownika znalazły się biogramy profesorów, którzy na danej uczelni kierowali katedrami. Wiązało się to z ich równoczesną nominacją na profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego. Łącznie w publikacji zamieszczono 953 biogramy, w części dotyczącej USB jest to 149 biogramów. W każdej części Słownika znajduje się obszerny wstęp. Zadaniem wstępu jest wyjaśnienie zasad, na jakich zostały skonstruowane biogramy, także wprowadzenie czytelnika w skomplikowaną materię funkcjonowania międzywojennych uniwersytetów i miejsca w nich kierujących katedrami profesorów. Ostatnia z części wstępu zawiera analizę danych zaczerpniętych z biogramów znajdujących się w danym tomie, co ma pokazać możliwości, jakie daje Słownik w dalszych badaniach nad kadrą akademicką. Ten fragment ma także pozwolić czytelnikowi na spojrzenie na pojedynczych profesorów jako na część większej zbiorowości.

Słownik zawiera szczegółowe (wcześniej często zupełnie nieznane) informacje życiorysowe. Dotyczą one głównie drogi naukowej i zawodowej profesorów, w biogramach czytelnik znajdzie jednak również liczne informacje odnoszące się do innych obszarów życia, w tym rodziny bohaterów publikacji. W nagłówku każdego biogramu umieszczono zapis informujący o katedrze kierowanej przez danego profesora, także o nazwie wydziału, w ramach którego katedra funkcjonowała. Biogramy we wszystkich częściach Słownika opierają się na identycznym schemacie. Składa się on z 16 punktów, w każdym z nich został podjęty oddzielny wątek z życiorysu profesorów. Bezpośrednio pod każdym biogramem znajduje się informacja o źródłach i literaturze przedmiotu dotyczących danej osoby. Umieszczono tu tylko wybrane najważniejsze wykorzystane pozycje. Zdecydowana większość biogramów powstała na bazie źródeł archiwalnych, stąd ich zdecydowana przewaga w wykazach. Autorzy w szerokim zakresie korzystali zarówno z archiwów krajowych (szczególnie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Centralnego Archiwum Wojskowego, archiwów uczelni funkcjonujących w okresie międzywojennych, archiwów uczelni powstałych po II wojnie światowej, Archiwum Polskiej Akademii Nauk), jak i z archiwów zagranicznych (szczególnie ukraińskich, litewskich, austriackich, niemieckich i włoskich).

Małgorzata Przeniosło, Marek Przeniosło, Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Warszawski, 2022, 880 s., format B5, ISBN 978-83-7133-964-6, cena 174,30 zł

 Słownik biograficzny profesorów uniwersytetów Drugiej Rzeczypospolitej. Uniwersytet Warszawski jest efektem realizacji grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Na całość publikacji składa się sześć części, każda z nich dotyczy jednego z sześciu uniwersytetów, które funkcjonowały w Polsce w okresie międzywojennym. Były to: Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Poznański i Katolicki Uniwersytet Lubelski. Pięć pierwszych uniwersytetów było uczelniami państwowymi, szósty funkcjonował jako placówka prywatna. W większości były to uniwersytety o dużych tradycjach, najstarszy z nich, UJ, powstał w 1364 r. Uruchomiony w 1915 r. Uniwersytet Warszawski w swej tradycji odwoływał się do utworzonej w 1816 r. w Warszawie Szkoły Głównej.

W każdej części Słownika znalazły się biogramy profesorów, którzy na danej uczelni kierowali katedrami. Wiązało się to z ich równoczesną nominacją na profesora nadzwyczajnego lub zwyczajnego. Łącznie w publikacji zamieszczono 953 biogramy, w części dotyczącej UW jest to 191 biogramów. W każdej części Słownika znajduje się obszerny wstęp. Zadaniem wstępu jest wyjaśnienie zasad, na jakich zostały skonstruowane biogramy, także wprowadzenie czytelnika w skomplikowaną materię funkcjonowania międzywojennych uniwersytetów i miejsca w nich kierujących katedrami profesorów. Ostatnia z części wstępu zawiera analizę danych zaczerpniętych z biogramów znajdujących się w danym tomie, co ma pokazać możliwości, jakie daje Słownik w dalszych badaniach nad kadrą akademicką. Ten fragment ma także pozwolić czytelnikowi na spojrzenie na pojedynczych profesorów jako na część większej zbiorowości.

Słownik zawiera szczegółowe (wcześniej często zupełnie nieznane) informacje życiorysowe. Dotyczą one głównie drogi naukowej i zawodowej profesorów, w biogramach czytelnik znajdzie jednak również liczne informacje odnoszące się do innych obszarów życia, w tym rodziny bohaterów publikacji. W nagłówku każdego biogramu umieszczono zapis informujący o katedrze kierowanej przez danego profesora, także o nazwie wydziału, w ramach którego katedra funkcjonowała. Biogramy we wszystkich częściach Słownika opierają się na identycznym schemacie. Składa się on z 16 punktów, w każdym z nich został podjęty oddzielny wątek z życiorysu profesorów. Bezpośrednio pod każdym biogramem znajduje się informacja o źródłach i literaturze przedmiotu dotyczących danej osoby. Umieszczono tu tylko wybrane najważniejsze wykorzystane pozycje. Zdecydowana większość biogramów powstała na bazie źródeł archiwalnych, stąd ich zdecydowana przewaga w wykazach. Autorzy w szerokim zakresie korzystali zarówno z archiwów krajowych (szczególnie Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Centralnego Archiwum Wojskowego, archiwów uczelni funkcjonujących w okresie międzywojennym, archiwów uczelni powstałych po II wojnie światowej, Archiwum Polskiej Akademii Nauk), jak i z archiwów zagranicznych (szczególnie ukraińskich, litewskich, austriackich, niemieckich i włoskich).

Marek Przeniosło, Katarzyna Sierakowska (red.), Pamięć historyczna kobiet, 2009, 162 s., format B5, ISBN 978-83-7133-426-9, cena 21,00 zł

Niniejsza książka jest pokłosiem konferencji, jaka miała miejsce w Kielcach w dniach 19-20 maja 2008 roku. Organizatorem była Komisja Historii Kobiet Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk przy współudziale Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach. Tom otwiera tekst Jolanty Sikorskiej-Kuleszy, stanowiący próbę odpowiedzi na pytanie o wykorzystywanie przez polski ruch feministyczny w sporach politycznych wydarzeń historycznych (przede wszystkim walk powstańczych 1863/1864 roku). Kolejne dwa artykuły – Wiesława Cabana i Lidii Michalskiej-Brachy – dotyczą, podobnie jak wcześniejszy, pamięci o powstaniu styczniowym. Wiesław Caban, prezentując bardzo interesujące materiały, stara się pokazać poprzez jednostkowy przykład rolę kobiet w przechowywaniu pamięci i w jej tworzeniu. Z kolei Lidia Michalska-Bracha, przedstawiając lwowską kobiecą inicjatywę – Muzeum Zasłużonych Polek – koncentruje się na styku pamięci indywidualnej i zbiorowej. Teksty Grażyny Wyder i Tomasza Pudłockiego omawiają rolę pamięci jednostek w tworzeniu obrazu zbiorowości. Próbują oni pokazać uwikłanie pamięci w politykę. Studia Agaty Mirek i Tadeusza Stegnera stanowią typowy przykład case studies. Agata Mirek wykorzystała w swoich rozważaniach wspomnienia siostry Aliny Wilczyńskiej. Zaprezentowany materiał autorki stanowi doskonałą podstawę do postawienia pytania o to jak wiek, płeć, wykonywany zawód itp., wpływa na relacje o wydarzeniach historycznych – rewolucji 1905 roku i dwóch wojnach światowych. Tadeusz Stegner podjął się próby historycznej refleksji nad własnym doświadczeniem pamięci. Kolejne dwa artykuły niniejszego zbioru – Barbary Kubis i Piotra Perkowskiego – dotyczą okresu po II wojnie światowej. Barbara Kubis poddała analizie relacje kobiet przesiedlonych z Kresów Wschodnich na tzw. Ziemie Odzyskane. Piotr Perkowski natomiast w swoim tekście porównał relacje kobiet i mężczyzn o stanie wojennym. Artykuły zamieszczone w zbiorze dotyczą przede wszystkim pamięci Polek. Jednak trzy teksty: Haliny Parafianowicz, Grażyny Szelągowskiej, i Agnieszki Chlebowskiej, poruszają problemy pamiętania kobiet w innych krajach.

Rewolucja 1905-1907 w Królestwie Polskim i w Rosji, red. Marek Przeniosło, Stanisław Wiech, 252 s., format A5, ISBN 83-7133-277-7, 2005, cena 26,25 zł

Rocznice ważnych wydarzeń historycznych niewątpliwie sprzyjają podejmowaniu przedsięwzięć, których efektem są publikacje naukowe. Zbliżająca się okrągła rocznica stulecia wybuchu rewolucji 1905 r. skłoniła kieleckie środowisko naukowe do wyjścia z propozycją upamiętnienia tego wydarzenia właśnie przez przygotowanie zbiorowej publikacji. U podłoża pomysłu przygotowania takiej pozycji leżała też niewątpliwie chęć nowego, szerszego spojrzenia na te wydarzenia i przewartościowania niektórych dotychczasowych sądów na ich temat. Autorzy sądzili poza tym, że uda się pozyskać do publikacji teksty poruszające wątki słabiej dotychczas rozpoznane. Nasza propozycja spotkała się z pozytywnym odzewem wśród badaczy zajmujących się dziejami Polski i Rosji na początku XX w., czego efektem jest niniejszy zbiór. Wśród autorów, którzy zechcieli nadesłać swoje teksty, znaleźli się specjaliści z 6 ośrodków akademickich w kraju (w sumie 13 osób) i jeden badacz amerykański. Większość artykułów poświęcona jest kwestii postaw różnych grup społecznych i zawodowych w okresie rewolucji. Duża część z nich dotyczy terenu Królestwa Polskiego, są jednak teksty omawiające aspekty związane z wydarzeniami 1905 r. w Rosji, na Ukrainie i na Litwie. Dla kieleckiego środowiska historycznego potrzeba upamiętnienia rocznicy rewolucji 1905 r. stała się tym bardziej istotna, że w gronie tym znajduje się znawczyni prezentowanej tematyki – Pani Profesor Barbara Szabat, której prace tego tomu zostały dedykowane.

Katarzyna Ryszewska, Historia badań archeologicznych na obszarze międzyrzecza Wisły i Pilicy w XIX i na początku XX wieku, 2013, 275 s., format B5, ISBN 978-83-7133-550-1, cena 34,65 zł

Rozprawa poświęcona jest historii badań archeologicznych przeprowadzonych na obszarze międzyrzecza Wisły i Pilicy w XIX i na początku XX wieku. Publikacja ma duże znaczenia dla odtworzenia historii regionu szczególnie obfitującego w zabytki archeologiczne, a będącego, począwszy od XIX wieku, przedmiotem zainteresowania wielu badaczy prahistorii pochodzących zarówno z dużych ośrodków (Warszawy i Krakowa), jak i miejscowych archeologów amatorów. Odkryli oni i przebadali wiele stanowisk archeologicznych ze wszystkich epok pradziejowych (reprezentujących większość kultur archeologicznych znanych z obszarów ziem polskich), jak też z czasów historycznych, w tym przede wszystkim okresu wczesnego średniowiecza. Pierwsza część tego opracowania dotyczy początków zainteresowań „starożytniczych” i archeologicznych na obszarze międzyrzecza Wisły i Pilicy w okresie od początku do połowy XIX wieku, przybierających często formę kolekcjonerstwa („gabinet starożytności” w Muzeum Tomasza Zielińskiego, „zbiory archeologiczne” Konstantego Świdzińskiego i in.) z uwzględnieniem wpływu środowisk naukowych krakowskich i warszawskich na rozbudzenie tego rodzaju zainteresowań. W kolejnej części omówiony został okres stopniowego rozwoju archeologicznych badań powierzchniowych i wykopaliskowych w drugiej połowie XIX wieku. W końcu XIX wieku i początkach XX wieku na terenie ówczesnych guberni kieleckiej i radomskiej nastąpiła wyraźna intensyfikacja badań terenowych która doprowadziła do zarejestrowania bardzo dużej liczby stanowisk archeologicznych. Był to przede wszystkim efekt wieloletniej działalności archeologicznej Stanisława J. Czarnowskiego, Mariana Wawrzenieckiego oraz Erazma Majewskiego, który opracował monografię prehistoryczną powiatu stopnickiego, stanowiącą pierwszą na ziemiach polskich archeologiczną monografię większego obszaru. Ostatnia część rozprawy ukazuje odkrycia i badania prowadzone na omawianym obszarze przez przedstawicieli kolejnego, już coraz lepiej przygotowanego pokolenia archeologów, w tym m.in. Leona Kozłowskiego i Stefana Krukowskiego oraz uwzględnia rozwój inicjatyw regionalnych (przede wszystkim lokalnych oddziałów Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego) w zakresie badań, ochrony i gromadzenia zabytków archeologicznych po 1905 roku (do 1918 r.).

Katarzyna Ryszewska, Historia badań archeologicznych w czasach II Rzeczypospolitej na obszarze województwa kieleckiego, cz. I: lata 1918-1928, 2021, 228 s., format B5, ISBN 978-83-7133-898-4, cena 37,80 zł

Publikacja poświęcona jest historii badań archeologicznych prowadzonych w okresie II RP na obszarze dawnego województwa kieleckiego w latach 1918–1928, a więc czasów związanych przede wszystkim z działalnością Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych (PGKZP). Omawiany okres rozpoczyna moment odzyskania przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918, a kończy 1928 r., kiedy to tę organizację rozwiązano. Planowana część druga będzie obejmować lata 1929–1939. Rozprawa stanowi kontynuację opracowania Historia badań archeologicznych na obszarze międzyrzecza Wisły i Pilicy w XIX i na początku XX wieku (2013).

W pracy omówiono rozmaite przejawy zainteresowania zabytkami archeologicznymi.

Przedstawiono archeologiczną działalność miejscowych stowarzyszeń – oddziałów Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK), niekiedy inspirujących prowadzenie poszukiwań i badań archeologicznych, a także współpracujących z PGKZP, przede wszystkim w zakresie inwentaryzacji i ochrony zabytków. Opisano kilka istniejących wówczas w regionie kolekcji muzealnych, przeważnie placówek działających przy oddziałach PTK, oraz zbiorów prywatnych. Przedstawiono okoliczności niektórych dokonanych wówczas przypadkowych odkryć archeologicznych. Scharakteryzowano badania archeologiczne (powierzchniowe i wykopaliskowe) prowadzone na terenie ówczesnego województwa kieleckiego zarówno przez miejscowych archeologów, z reguły amatorów, jak i profesjonalnych badaczy przybywających na Kielecczyznę z dużych ośrodków naukowych. Szczególnie dużo miejsca i uwagi poświęcono działalności na omawianym obszarze konserwatorów PGKZP, zajmujących się nie tylko inwentaryzacją i ochroną zabytków archeologicznych, lecz także prowadzących na wielu stanowiskach omawianego regionu badania terenowe, niekiedy wielosezonowe. Krąg odbiorów publikacji stanowić mogą: archeolodzy i historycy, pasjonaci polskiej archeologii i historii jej najważniejszych odkryć, miłośnicy dziejów ziemi świętokrzyskiej.

Alesia Sauczuk, Aliaksandr Radziuk (oprac.), Wiesław Caban (red.), Album powstańców 1863 roku z Grodzieńszczyzny, 2020, 232 s., format 24,0 x 27,5 cm, ISBN 978-83-7133-887-8, cena 105,00 zł

Wybuch powstania styczniowego w Królestwie Polskim oraz na Litwie, Białorusi i Ukrainie poprzedziły manifestacje religijno-patriotyczne 1861 r. Wydarzenia te stały się inspiracją do wykonania fotografii, znajdujących się w prezentowanym albumie. Wykonywanie zdjęć w stroju żałobnym i z emblematami świadczącymi o polskości było swoistego rodzaju protestem przeciwko caratowi.

Manifestacje religijno-patriotyczne 1861 r. objęły całą Białoruś, jednak najintensywniej wystąpiły w zachodniej części, czyli na Grodzieńszczyźnie, a głównie w samym Grodnie.

Dzięki Józefowi Markiewiczowi, zesłańcy syberyjskiemu, pieczołowicie chroniącemu i opisującemu fotografie grodzian, i dzięki jego synowi Piotrowi,  który album przekazał do grodzieńskiego muzeum, możemy poznać grupę osób żyjących  w tych czasach i być może niejednokrotnie uczestniczących w opisywanych zdarzeniach.

Publikacja może okazać się interesująca dla  historyków podejmujących tematykę powstania styczniowego na ziemiach białoruskich oraz dla miłośników fotografii, którzy szukają jej początku na ziemiach byłej Rzeczypospolitej.

B. Szabat, Walka o szkołę polską w okresie rewolucji 1905-1907 w guberni kieleckiej, 2001, cena 10,50 zł

Jerzy Szczepański (red.), Czas daleki, czas bliski, 2007, 146 s., format B5, ISBN 978-83-7133-319-4, cena 21,00 zł

Tom studiów Czas daleki, czas bliski poświęcony jest Doktorowi Adamowi Penkalli. Grono przyjaciół, kolegów, współpracowników i uczniów Doktora uznało, że będzie to najlepsza forma uczczenia Jego pamięci. Najlepsza, bo zgodna z tradycją i obyczajem akademickim. Życie zawodowe doktora Adama Penkalli zawsze związane było z aktywnością naukową, a od 1922 roku – także dydaktyczną w Instytucie Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach (następnie Akademii Świętokrzyskiej). Jego pracy naukowej i dydaktycznej towarzyszyło uczestnictwo w społecznym ruchu naukowym. Drogę zawodową i naukową Doktora Adama Penkalli wyznaczyło kilka uzupełniających się nawzajem nurtów. Chronologicznie – pierwszym z nich było dziennikarstwo, następnym praca w archiwum i źródłoznawstwo, datujące się od czasu pracy w Archiwum Państwowym w Kielcach. Wtedy też zainteresował się bliżej źródłami i problematyką historyczną ludności żydowskiej, co zaowocowało pracą naukową w tym zakresie, trwającą przez cały okres Jego życia. Od 1976 roku przez kilkanaście lat był zatrudniony w Pracowniach Konserwacji Zabytków, gdzie opracował dokumentacje historyczne żydowskich cmentarzy i synagog, głównie w regionie świętokrzyskim. W tym czasie opublikował wiele artykułów zarówno naukowych, jak i popularnonaukowych, poświęconych dziejom żydowskiej kultury materialnej. Wiele też uczynił w zakresie ratowania i ochrony zabytków. I wreszcie od 1992 roku pracował na stanowisku adiunkta w Instytucie Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach, a następnie Akademii Świętokrzyskiej. Był też członkiem wielu towarzystw naukowych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych. W niniejszym tomie studiów autorzy starali się swoimi publikacjami wyróżnić te różnorodne nurty zainteresowań oraz pracy naukowej i zawodowej Doktora Adama Penkalli.

Jerzy Szczepański, Urzędnicy administracji państwowej Królestwa Polskiego w latach 1815-1866 (na przykładzie guberni radomskiej), 2015, 148 s., format B5, ISBN 978-83-7133-629-4, cena 21,00 zł

Podstawowym celem pracy jest próba odpowiedzi na pytanie o miejsce urzędników w strukturze społecznej w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku. Poszczególne rozdziały są podporządkowane temu celowi. Ostatecznie praca zawiera następujące rozdziały:

1. Pracodawca: administracja terenowa,
2. Pracobiorca: urzędnicy – cechy warstwy,
3. Warunki pracy i życia urzędników,
4. Urzędnicy a społeczeństwo,
5. Urzędnicy wobec zagadnień politycznych.

Wasilij Griegoriewicz Smorodinow. Moja służba w Warszawskim Okręgu Naukowym i zdarzenia ze szkolnego życia. Wspomnienia pedagoga, tłum. Beata Drozdowska, oprac. Wiesław Caban, 264 s., format A5, ISBN 83-7133-205-X, 2003, cena 10,50 zł

Zaprezentowane w książce wspomnienia Smorodinowa, który tak jak Aleksander Apuchtin był zwolennikiem zrusyfikowania szkolnictwa, są przede wszystkim ciekawym źródłem do poznania postaw młodzieży i społeczeństwa polskiego wobec działań władz rosyjskich zmierzających do wykorzenienia polskości. Ale pamiętniki te mają jeszcze inną wartość. Otóż ukazują one mentalność tych Rosjan, którzy przejęci swą misją polityczną, pracowali nad wykorzenieniem uczuć narodowych wśród najmłodszej części społeczeństwa, czyli dzieci i młodzieży. Obrazują też postawę prowincjonalnej społeczności wobec Rosjan i wszystkiego co rosyjskie. Zawarta jest w nich charakterystyka stosunków panujących wśród samych Rosjan, którzy w Królestwie Polskim do czasu wybuchu rewolucji 1905 r. nie przekroczyli 6,5 proc. ogółu mieszkańców. W tych pamiętnikach również sam Smorodinow daje odpowiedź, dlaczego wszelkie zabiegi rusyfikacyjne były skazane na niepowodzenie. Już w latach dziewięćdziesiątych XIX w. autor miał świadomość fiaska wszelkiej polityki rusyfikacji szkolnictwa polskiego. Był więc poniekąd zadowolony z przejścia na emeryturę, bo nie oglądał klęski swojej pracy wychowawczej w czasie rewolucji 1905 r.

Jacek Wijaczka (wyd.),Stanisława księcia Poniatowskiego Diariusz podróży w roku 1784 w kraje niemieckie przedsięwziętej,  320 s., format B5, ISBN 83-7133-160-6, 2002, cena 15,75 zł

Oddawany do rąk czytelnika Diariusz jest szczegółowym dziennikiem jednej z licznych podróży po Europie Zachodniej księcia Stanisława Poniatowskiego, bratanka ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta. Autor pamiętnika, wszechstronnie wykształcony przedstawiciel polskiej arystokracji, przez pewien czas cichy kandydat do korony, z racji poglądów społecznych i zainteresowań naukowych oraz artystycznych wyraźnie odróżniał się od ogółu polskiej szlachty i magnaterii. Dlatego jego Diariusz jest niewątpliwie jednym z najciekawszych polskich przekazów źródłowych z XVIII wieku. Zawiera on wiele cennych materiałów, zwłaszcza do historii techniki, nauki i wojskowości, a także dobrze odzwierciedla zmiany w poglądach estetycznych, przede wszystkim w dziedzinie historii sztuki, jakie zachodziły wśród ówczesnych elit. Dziennik podróży księcia Poniatowskiego, której celem była między innymi chęć wykorzystania doświadczeń zachodnioeuropejskich do zmodernizowania Rzeczypospolitej, w pewnym stopniu zachował aktualność aż do naszych czasów, świadcząc o polskich – niestety wówczas nieudanych – próbach dogonienia oświeconej Europy.

Jacek Wijaczka (red.), Stosunki polsko-niemieckie w XVI-XVIII wieku, 320 s., format B5, ISBN 83-7133-170-3, 2002, cena 14,70 zł

Niniejszy tom zawiera referaty wygłoszone podczas konferencji naukowej „Stosunki polsko-niemieckie w XVI-XVIII wieku”, zorganizowanej przez Instytut Historii Akademii Świętokrzyskiej, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu i Dom Środowisk Twórczych w Kielcach. Konferencja zgromadziła historyków polskich i niemieckich z kilku ośrodków naukowych, w których prowadzone są, w większym lub mniejszym stopniu, badania nad stosunkami polsko-niemieckimi w czasach wczesnonowożytnych.

.

Stanisław Wiech, „Dyktatura serca” na zachodnich rubieżach Cesarstwa Rosyjskiego. Dzieje kariery wojskowo-urzędniczej Piotra Albiedynskiego (1826-1883), 314 s., ISBN 83-7133-452-8, 2010, cena 44,10 zł

Praca prezentuje na przykładzie kariery wojskowo-urzędniczej Piotra Albiedynskiego rolę generałów-gubernatorów w kreowaniu polityki wewnętrznej Rosji, w tym szczególnie polityki wobec mniejszości narodowych i odrębności ustrojowo-kulturalnych zachodnich rubieży Imperium Rosyjskiego w drugiej połowie XIX wieku. Analizując dzieje kariery Albiedynskiego, tak mocno związanej z zachodnimi krańcami Cesarstwa, należy stwierdzić, że zasługują one na kolejne studium badawcze co najmniej z kilku powodów. Stanowią przede wszytkim niezwykle ciekawy materiał do poznania historii, charakteru, mechanizmu i miejsca dziewiętnastowiecznej biurokracji rosyjskiej w systemie zarządzania państwem, jej silnej korelacji ze strukturami wojskowymi, przywiązaniem, niemal osobistym, do osoby monarchy. Kariera wojskowo-urzędnicza Albiedynskiego znakomicie ilustruje rolę tego typu dostojników, od pokoleń związanych z dworem cesarskim i dworską kamarylą, którzy dzięki protekcji monarszej budowli potęgę swojego rodu. Postać Albiedynskiego zasługuje na uwagę dlatego, że wpisuje się w szeroki kontekst zmagań i sporów o kierunek modernizacji Cesarstwa Rosyjskiego, sporów prowadzonych na różnych szczeblach władz państwowych, przy współudziale różnych środowisk, w tym też rosyjskiej publicystyki, coraz silniej oddziałującej nie tylko na nastroje społeczne i kształtowanie się opinii publicznej, lecz także sfery rządowe i instytucje decyzyjne. Powszechnie jest też wiadome, jak ważne miejsce w tej dyskusji i zmaganiach politycznych zajmowała tzw. Kwestia polska („polskij wopros”) oraz związany z nią dylemat dotyczący zakresu i metod rusyfikacji oraz integracji zachodnich guberni z Cesarstwem. Konstrukcja pracy podporządkowana została chronologii, co pozwoliło w przypadku Albiedynskiego wyodrębnić pięć głównych etapów w jego życiu i karierze. Każdy rozdział otwiera i zarazem zamyka jakiś przełom w życiu Albiedynskiego, zawiera zatem rozważania poświęcone przebiegowi jego służby i kariery wojskowo-urzędniczej, ale też dotyczące wydarzeń i uwarunkowań społeczno-politycznych, które odgrywały istotną rolę nie tylko w życiu osobistym Albiedynskiego, lecz także w mniejszym lub większym stopniu – w dziejach całego Imperium Rosyjskiego.

Stanisław Wiech (oprac.), Nieznane listy z Ziem Zabranych. Seria: Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918), t. 3, 2016, 256 s., format B5, ISBN 978-83-7133-659-1, cena 27,30 zł

 Tom trzeci serii wydawniczej zatytułowanej Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918) zawiera pięć opracowań korespondencji przechowywanej w wileńskich i moskiewskich archiwach. Pierwsza kategoria listów przygotowana przez Annę Brus to korespondencja Michała Kazimierza Römera, przekazana przez jego syna Michała Piusa, który zbiór ten w latach trzydziestych uporządkował i opisał. Wybrana do tego tomu korespondencja pochodzi z lat 1866-1872, a w jej skład wchodzą dwie grupy listów: sprawozdania Konstantego Towgina, rządcy, oraz listy żony. Drugie opracowanie korespondencji autorstwa Henryki Ilgiewicz, dotyczy listów Wandalina Szukiewicza: do Lucjana Uziębły i do Władysława Zahorskiego. Zarówno autor, jak i odbiorcy listów to postacie zasłużone w kulturowym i naukowym życiu Wilna w schyłku XIX i na początku XX w. Listy stanowią źródło informacji m.in. o wydawaniu prac naukowych i popularnonaukowych, o prowadzonych pracach archeologicznych, o porządkowaniu zbiorów muzealnych, o zamierzeniach badawczych i osiągnięciach naukowych. Trzecia grupa korespondencji opracowana została przez Małgorzatę Komzę. Składają się na nie listy Celiny i Zofii Lewoniewskich, córek właściciela ziemskiego, lekarza Władysława Lewoniewskiego, do siostry Stanisławy, studiującej w Krakowie rolnictwo. Korespondencja dokumentuje przede wszystkim starania sióstr o szerzenie oświaty wśród żmudzkich pracowników dworu i mieszkańców z pobliskiej wsi (Celina i Zofia najpierw uczyły dzieci we dworze, potem zorganizowały szkółkę w Gudach). Czwartą kategorię listów polskich autorów z Ziem Zabranych, tym razem pozyskanej ze zbiorów GARF, opracowała Katarzyna Cedro-Abramczyk. Przybliżona została we fragmentach korespondencja polskiego ziemianina z guberni mińskiej, generała-majora wojsk rosyjskich Kazimierza Zawiszy, wydobyta z zespołu Komisji Śledczej korespondencja Zenona Łopuszyńskiego z lat 1847-1865, Mikołaja Pisuty z lat 1862-1864, W. H. Paszkowskiej z 1866 r. oraz odnalezienie w zespole KODPP listy pracowników majątku Starzynki do właściciela Włodzimierza Łęskiego. Ostatnią część książki stanowią listy opracowane przez Paulinę Bies, która wydobyła nieznane listy do hrabiego Franciszka Xawerego Pusłowskiego. Był on niezwykle barwną i interesującą postacią. W czasie pierwszej wojny światowej był internowany w Moskwie i udzielał się społecznie. Korespondencja ta jest świadectwem aktywności i zaangażowania polskich działaczy i animatorów życia kulturalno-narodowego, którzy w trudnych latach Wielkiej Wojny i u schyłku istnienia carskiej Rosji próbowali odnaleźć miejsce dla siebie i wyrazić osobiste aspiracje. Prezentowane teksty źródłowe przygotowano do druku zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami edytorskimi dotyczącymi źródeł historycznych z XIX i XX w. Pisownia została zmodernizowana, poprawiono błędy ortograficzne i interpunkcję zgodnie ze współczesnymi zasadami oraz rażące błędy gramatyczne. Pozostawiono niektóre stare formy wyrazów, zachowując jednak oryginalny język źródeł, oddający charakter czasów, w jakich powstawały.

Stanisław Wiech, Społeczeństwo Królestwa Polskiego w oczach carskiej policji politycznej (1866-1896), wydanie II poprawione i uzupełnione, 440 s., ISBN 83-7133-437-5, 2010, cena 50,40 zł

Praca powstała w wyniku wieloletnich badań autora, prowadzonych od 1995 r. w rosyjskich archiwach i bibliotekach (kwerendą objęto około 45 tys. woluminów). Ukazuje postawy i aktywność społeczno-polityczną mieszkańców Królestwa Polskiego w pierwszym trzydziestoleciu po upadku powstania styczniowego. Podstawowym typem źródeł wykorzystanym w pracy są pozyskane w Moskwie i Sankt-Petersburgu raporty żandarmerii o stanie politycznym Królestwa Polskiego oraz sprawozdania oberpolicmajstrów i warszawskich generałów-gubernatorów. Zasadniczą część pracy zawarto w trzech rozdziałach, w których ukazano społeczeństw Królestwa Polskiego zgodnie z klasyfikacją stosowaną przez carską policję. W pierwszym rzędzie ukazano wrogów rosyjskiego panowania, do których zaliczano duchowieństwo katolickie, polskie ziemiaństwo oraz przedstawicieli różnych grup społecznych, umownie nazwanych „rewolucyjnymi i patriotycznymi burzycielami”. W dalszej części uwagę poświęcono arystokracji, burżuazji, zamieszkującym Królestwo Polskie Niemcom i Żydom oraz polskim urzędnikom, a więc grupom społecznym i zawodowym, które w opinii władz policyjnych wykazywały obojętny stosunek do spraw politycznych. Następnie zaprezentowano poglądy żandarmerii na temat grup i środowisk stanowiących podporę rosyjskiego panowania. Do grona prawomyślnych i lojalnych mieszkańców Królestwa Polskiego żandarmeria zaliczała polskich chłopów, unitów przeciągniętych na prawosławie oraz przybyłych do Królestwa Polskiego Rosjan. Pracę wieńczy, kreślony z kilku perspektyw, portret funkcjonariuszy żandarmerii, uznających się za najmocniejsze ogniwo w łańcuchu scalającym Królestwo Polskie z Rosyjskim Imperium. W książce zamieszczono 20 tabel, szczegółową bibliografię oraz indeks osób.

Stanisław Wiech (oprac.), Warszawscy generałowie-gubernatorzy o sytuacji społeczno-politycznej Królestwa Polskiego. Raporty Albiedynskiego i Szuwałowa z lat 1881-1896, 2007, 256 s., format B5, ISBN 978-83-7133-336-1, cena 42,00 zł

Praca składa się z dwóch części. W pierwszej dokonana została charakterystyka polityki władz rosyjskich wobec Królestwa Polskiego w drugiej połowie XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem projektów zmian, jakie zostały opracowane w raportach politycznych z lat 1880- -1896. W części drugiej zamieszczone zostały w wersji oryginalnej i w polskim tłumaczeniu, wraz z przypisami i wyjaśnieniami, dwa dokumenty, jakie sporządzili gen. Piotr Albiedynski i hr. Paweł Szuwałow, którzy w latach 1880-1883 i 1894-1896 sprawowali najwyższy w Królestwie Polskim urząd warszawskiego generała-gubernatora.

.

.

.

Stanisław Wiech, Jacek Legieć, Królestwo Polskie i jego mieszkańcy w świetle rosyjskich wspomnień, pamiętników, relacji i dzienników. Zbiór bibliograficzny, 2015, 224 s., format B5, ISBN 978-83-7133-635-5, cena 29,40 zł

Książka poświęcona jest rosyjskojęzycznej literaturze memuarystycznej. Została ona pozyskana przez autorów w rosyjskich archiwach i bibliotekach a dotyczy dziejów Królestwa Polskiego i jego mieszkańców (1815-1914). Praca zawiera charakterystykę rosyjskich pamiętników, dzienników i relacji oraz ocenia znaczenie tych źródeł dla polskich badań nad dziejami Królestwa Polskiego. Materiał opisowy uzupełnia zebrany i usystematyzowany w układzie alfabetycznym zbiór bibliograficzny wraz z przedstawieniem krótkiego opisu zawartości jego treści, układu problemowego, czy też charakteru zachowanych relacji. Książka ułatwi historykom poszukiwanie rosyjskojęzycznej literatury memuarystycznej do dziejów Królestwa Polskiego oraz przyczyni się do wykorzystywania w pracach naukowych cennej pod względem poznawczym bazy źródłowej.

Stanisław Wiech (red.), Depolonizacja Ziem Zabranych (1864-1914). Koncepcje – Mechanizmy decyzyjne – Realizacja, tom 1, Stanisław Wiech, Litwa i Białoruś. Od Murawjowa do Baranowa (1864-1868), 2018,  334 s., ISBN 978-83-67580-73-1, cena 69,30 zł (oprawa miękka)

Praca Depolonizacja Ziem Zabranych (1864-1914) Koncepcje – Mechanizmy decyzyjne – Realizacja t. 1–2 jest efektem wieloletnich prac badawczych prowadzonych w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki. Monografia ma na celu przede wszystkim zgłębienie i usystematyzowanie  stanu wiedzy na temat niezwykle ważnego dla dziejów narodu polskiego programu w polityce wewnętrznej państwa carów, polegającego na depolonizacji Ziem Zabranych po upadku powstania styczniowego. Praca zawiera analizę najcenniejszych dokumentów archiwalnych – głównie raportów politycznych wileńskich i kijowskich generałów gubernatorów, dotyczących koncepcji, mechanizmów decyzyjnych oraz realizacji programu depolonizacji Ziem Zabranych. Publikacja wprowadza do obiegu naukowego nową jakościowo i poznawczo kategorię źródeł pozyskanych po wieloletnich kwerendach w archiwach rosyjskich, litewskich i ukraińskich, które wzbogacają i weryfikują dotychczasowy stan badań dziejów Polaków na Ziemiach Zabranych po upadku powstania styczniowego. Granice chronologiczne monografii zamykają się w latach 1864-1914, które w dziejach Polski wyznaczają ważne wydarzenia jak upadek powstania styczniowego i wybuch I wojny światowej. Każdy z tomów dzieli się na dwie części.

W pierwszej części tomu 1 analizowane są zagadnienia dotyczące depolonizacji Ziem Zabranych głównie guberni litewsko-białoruskich z próbą ukazania rodzących się w tym przedmiocie koncepcji, uruchamianych mechanizmów decyzyjnych oraz sposobów i efektów realizacji. Druga część zawiera różnego rodzaju źródła i dokumenty, które ilustrują i przybliżają omawiane wcześniej problemy.

Stanisław Wiech (red.), Depolonizacja Ziem Zabranych (1864-1914) Koncepcje – Mechanizmy decyzyjne – Realizacja, tom 2, Jacek Legieć, Krzysztof Latawiec, Prawobrzeżna Ukraina. Czasy Annienkowa i Bezaka (1864-1868), 2018,  300 s., ISBN 978-83-7133-708-6, cena 69,30 zł (oprawa miękka)

Praca Depolonizacja Ziem Zabranych (1864-1914) Koncepcje – Mechanizmy decyzyjne – Realizacja t. 1-2 jest efektem wieloletnich prac badawczych prowadzonych w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki. Monografia ma na celu przede wszystkim zgłębienie i usystematyzowanie  stanu wiedzy na temat niezwykle ważnego dla dziejów narodu polskiego programu w polityce wewnętrznej państwa carów, polegającego na depolonizacji Ziem Zabranych po upadku powstania styczniowego. Praca zawiera analizę najcenniejszych dokumentów archiwalnych – głównie raportów politycznych wileńskich i kijowskich generałów gubernatorów, dotyczących koncepcji, mechanizmów decyzyjnych oraz realizacji programu depolonizacji Ziem Zabranych. Publikacja wprowadza do obiegu naukowego nową jakościowo i poznawczo kategorię źródeł pozyskanych po wieloletnich kwerendach w archiwach rosyjskich, litewskich i ukraińskich, które wzbogacają i weryfikują dotychczasowy stan badań dziejów Polaków na Ziemiach Zabranych po upadku powstania styczniowego.

W pierwszej części tomu 2 omówiono pokrótce okoliczności w jakich przyszło działać obu naczelnikom kraju, plany odnośnie do prowadzenia akcji depolonizacyjnej, ich realizację i skutki. Przedstawiono w niej sytuację w prawobrzeżnej Ukrainie przed wybuchem powstania styczniowego, omówiono najważniejsze wydarzenia z nim związane, a ściślej z walkami zbrojnymi na tych terenach. Omówione zostały też  koncepcje prowadzenia polityki rosyjskiej na Ziemiach Zabranych, z uwzględnieniem specyfiki działań planowanych i podjętych wobec guberni południowo-zachodnich, oraz działaniom  zmierzającym do osłabienia polskiej i wzmocnienia rosyjskiej własności ziemskiej i innych działań depolonizacyjnych. Drugą część publikacji stanowi wybór materiałów źródłowych – notatek, raportów i sprawozdań generałów-gubernatorów lat 1863-1864 i 1865-1868.